Shënime për romanin “Njëqind vjet vetmi” të Gabriel Garsia Markezit
Nga Agim Baçi
Të kapërcesh çdo kufi të normales dhe të ndjehesh më shumë sesa normal! Të udhëtosh për në askund dhe të jesh gjithkund! Këtë fuqi ka Makondo, fshati i Hose Arkadio Buendias dhe Ursulës, që vërtitet lehtësisht mes të gjallëve dhe të vdekurve, pa asnjë vijë ndarëse në mes, a thua se nuk ekziston më asgjë e ndërmjetme, përveç rolit që luajnë qepallat në hapjen dhe mbylljen e tyre.
Sëmundja e pagjumësisë, frika nga humbja e kujtesës, profecitë e Nostradamusit, lojërat me shpikjet të Melhiadesit e të fisit të tij shëtitës, thesi me kockat e të vdekurve që qëndronin në krah të të gjallëve dhe të gëzimeve të tyre, beteja për të mos pranuar gjykimin, lufta dhe dashuritë – të gjitha këto krijojnë thuajse gjithë hartën e ndjesive të botës. Gabriel Garsia Markez ka mundur të ndërtojë një rrugëtim mes botës reale dhe trillit të prozës, mes ëndrrës dhe realitetit, mes jetës dhe vdekjes.
Përsëritja e të njëjtëve emra në familjen Buendia dhe të themeluesve të tjerë të Makondos, të jep ndjesinë e përpjekjes për të pikturuar një përsëritje të të gjithë botës. Edhe pse kohët ndryshojnë, edhe pse e reja ka gjithnjë sensin e tërheqjes së pazakontë, edhe pse beteja me pushtetin do të jetë bashkudhëtare, njeriu vijon të mbetet i lidhur me origjinën e vet, me të shkuarën e tij, ashtu siç përsëriten nga familja Beundia Hozetë e Aurelianot, a thua se pavarësisht hapave, pavarësisht nga intimja e deri më e përgjithshmja, nga paqja e lufta, ka pak gjëra që ndryshojnë.
Nuk ka asgjë as të vjetër e as të re në ankthet e Rebekës dhe të Amarantës, e as tek “terapia qetësuese” e Pilar Terenës. Bota rrotullohet njëlloj rreth brengës, rreth ankthit se nuk do mundemi dot ta rrokim atë që na ka mbetur si flutur në stomak e që nga çasti në çast mund të bëhet i pakapshëm.
“…Nuk u ngrit nga krevati. E mbështetur në jastëkë sikur të ishte vërtet e sëmurë, i thuri flokët me dy gërsheta të gjata dhe i lidhu kaluar te veshët, ashtu siç duhej të shtrihej në arkivol sipas udhëzimeve që i pat dhënë Vdekja. Pastaj iu lut Ursulës t’i jepte një pasqyrë dhe , për herë të parë pas dyzet vjetësh, e pa fytyrën e vet të shkretuar nga mosha e nga vuajtjet dhe u çudit se sa fort i ngjante përfytyrimit që kishte për vetveten. Nga qetësia e thellë që pat rënë në dhomën e Amarantës, Ursula nxori përfundimin se po binte muzgu”. (Gabriel Garsia Markez, “Njëqind vjet vetmi”, Enklipedike, 200, Përkthim R. Shvarc, f.274).
Parakalimi i ngjarjeve të pafund përpara Ursulës me të njëjtat emra që përsëriten, me ngjarje që kanë në thelb njohjen dhe dashurinë, jep njëkohësisht kohën që ndalet brenda njeriut dhe atë që duhet ta pranojmë përmes mjeteve që na shfaqen. Për këtë Ursula nuk ka nevojë as të shohë e verbërinë e saj askush nuk arrin ta kuptojë. Koha e saj është koha që ka ndalur, ndërkohë që Makondo rritet e rritet, duke u distancuar nga e natyrshmja e startuar nga Hozeja.
Realiteti që vjen përballë Makondos për ndryshimet dhe luftërat, nuk janë veçse realitet që kërkojnë një përgjigje nga gjithkush. Makondo është fshati i duhur për të patur dhe njohur ata që na duhet, e njëkohësisht është edhe fshati nga ku duhet të ngresh sytë e të shohësh pak përtej, atje ku jetojnë “edhe të tjerë”, të cilët duhet t’i mendosh, që duhet t’i njohësh e t’i duash. Kur e rilexon sot, Makondo i ngjason botës përpara internetit, përpara komunikimeve online. Katastrofa që vjen port zhdukjen e Makondos në fund të rrëfimit, nuk është veçse frika se gjërat e përhershme mund të ekzistojnë brenda nesh, në forcën që kemi për të imagjinuar. Por është njëkohësisht edhe nevoja për të përmbysur atë që mund të mbetet peng i vetvetes, peng i përsëritjes pa kuptim. Se nëse endemi pafundësisht, pa mundur të shohim të tjerët, rrezikojmë perversitetin e së pamenduarës, që fle në shtratin e supersticionit. Markez ka mundur të na sjellë gjithë botën dhe rebelimin, fillesën dhe të ardhmen. /tesheshi.com/
