Shënime për romanin “Letra e harruar” e shkrimtares Nina George
Nga Agim Baçi
A janë librat gjithnjë një udhëtim? Nëse po, për ku na dërgojnë- brenda së shkuarës sonë apo na bëjnë që të hapim sytë për të parë atë që kemi mohuar për ta parë, edhe pse mund ta kemi pasur fare pranë? Nina George, rrëfimtare gjermane, na vjen përmes botës së pafundme të shkrimtarëve që kanë mundur të ndërtojnë “anijet e tyre të mendimit” duke i bërë pjesë të udhëtimit të domosdoshëm, si një rrugë për të njohur veten.
“Vetëm librat që ia kishte lexuar asaj i mbajti….”. Zhan Perduja ka gjetur një dritare për t’i mbijetuar humbjes së madhe të jetës së tij, Manonit, asaj që nis të përshkruhet thjesht si ***, deri sa nis të marrë emër pas leximit të letrës 20 vite pasi ishte zhdukur.
Perduja ka jetuar për 20 vite në burgun e tij të brengës, duke u përzgjedhur të tjerëve si “farmaci letrare” në një anije në breg të Senës, librat që beson se u shkojnë për shpirtrat dhe gjendjen e tyre nga ajo që u ka ndodhur në jetë. Leximi i letrës bëhet shkak nga fqinja e tij, Katerina, që kish trokitur në zemrën e tij, e ai ish gati për ta hapur. Por leximi i asaj letre bën që ai të ndërmarrë vendimin për të nisur një udhëtim. Dhe niset drejt asaj që s’kish mundur të ndiqte për 20 vite teksa kthente vetëm kokën pas vetëm për gjurmët e *** që e kish braktisur pas një nate plot dashuri, duke shkuar në krahët e Lukës, burrit që i lejtonte gjithçka.
Por ja që, leximi i letrës së pahapur për 20 vite e bën Zhanin të kuptojë se Manon e kish braktisur ngase e kishte vdekjen pranë dhe se nuk dëshironte ta imagjinonte atë të pikëlluar, duke çuar lule në varrezën e saj. Ose të paktën, kështu ajo i kish shkruar. Dhe ai nis që të rishohë çastet që kish kaluar me të deri sa kupton se kujtimet më të duhet t’i hapin rrugën një buzëqeshjeje tjetër.
“….Natën, vetëm frymëmarrja e saj e kishte thithur atë qetësinë absolute nën qiellin me yje. Frymëmarrja e ëmbël, e thellë dhe e qetë e Manonit.
Ajo ishte frymëmarrje e botës.
Vetëm si e lëshoi ngadalë imazhin e Manonit që merrte frymë duke fjetur në atë skaj të huaj e të egër të Jugut, aq ngadalë, sa sikur lëshonte një varkë prej letre në ujë, mësjë Perduja e kuptoi që kishte qenë duke zgurdulluar sytë e shqyer, madje që mund ta kujtonte të dashurën pa u dërrmuar shpirtërisht”. (Nina George, “Letra e harruar”, përktheu Sabina Dhrimo, f. 120).
Udhëtimi së bashku me shkrimtarin e ri e të famshëm Maks Zhordani, me anijen-librari, e kthen Zhanin në njeriun që duhet të njohë veten, pa frikën se mund të humbasë atë çfarë ka dashur, atë çfarë e ka mbajtur gjallë. Një udhëtim që e fton të shmangë vetëvrasjen e përditshme të jetës vetëm përmes kujtimit, pa parë se çfarë i vjen pranë, se çfarë duhet të rrokë pa rrëzuar asgjë që ka jetuar brenda tij.
Çfarë leksioni u jep Olsoni, shkrimtari viking? Thjesht atë që duhet menduar për më shumë se sa dje dhe se sa sot. “Kur të pushojmë së menduari për pasardhësit kemi shkatërruar vendin”, shprehet Olsoni, duke kërkuar të ndalesh përballë botës me nxitim, ku duket sikur gjithçka ka kohë vetëm 24 orë.
Dalja nga burgu i brengës, shëtitja në çastet e përditshme e kthen Zhanin me sytë te Katerina, për të kuptuar atë që nuk duhet të humbte. Një rikthim si sirenë e pandalshme, për të dëgjuar lexuesi që ka nevojë të shohë, të hapë sytë e të lexojë jo thjesht të shkuarën, por atë që i ka trokitur dhe ai mundet që të mos ketë patur guxim t’ia hapë derën.
Nina George ka rrëfyer një poezi për botën e librit dhe dashurisë, duke i bashkangjitur, si një rrugëtim i mirë për t’i dhënë kuptim udhëtimeve brenda kujtimeve tona, por edhe brenda të nesërmes sonë. Dhe për kë ia vlen t’i mbajmë sytë hapur përpara se të jetë shumë vonë për atë që mundeshim, por s’guxuam…
“Kohët e fundit kam filluar të përfytyroj shpesh se si do të luaja me tim atë e si do të flisja e do të qeshja. Oh Katerina, ka kaq shumë gjëra për të cilat do të flisnim e do të qeshnim!
Ç’u bënë njëzet vjetët e fundit?
Jugu është blu lara-lara, Katerina!
Ngjyra jote mungon këtu. Ajo do të bënte gjithçka të shkëlqente.
Zhani”. (Nina George, “Letra e harruar”, f. 309).
/tesheshi.com/
