Ndërsa Bashkimi Evropian punon për të riformësuar strategjinë e tij të mbrojtjes në një përpjekje për të zvogëluar varësinë nga mbrojtja amerikane, Turqia si një aktore e mundshme në një strategji të re evropiane të sigurisë po bëhet një temë e pashmangshme diskutimi në Bruksel.
Më 19 mars të këtij viti, Komisioni Evropian paraqiti një dokument mbi mbrojtjen, të titulluar “Përgatitja 2030”, i cili përcakton një plan ambicioz për të rritur shpenzimet ushtarake dhe prodhimin e mbrojtjes në vendet anëtare të BE-së, i mbështetur nga 150 miliardë euro në kuadër të programit “Veprimi i Sigurisë për Evropën”.
Strategjia e re evropiane synon të zvogëlojë varësinë nga Shtetet e Bashkuara për shkak të ndryshimeve në politikën amerikane dhe rritjes së kërcënimeve të sigurisë pas luftës në Ukrainë.
Në këtë kontekst, po ngrihen gjithnjë e më shumë pyetje rreth pozicionit të Turqisë, një aleate strategjike në NATO dhe kandidate për anëtarësim në BE, dhe mundësisë së përfshirjes së saj në projektet evropiane të mbrojtjes pavarësisht pengesave politike ekzistuese.
Hapësirë e kufizuar për bashkëpunim
Sipas një raporti të Komisionit Evropian, Turqia nuk është përfshirë në një projekt të ri mbrojtës të financuar në kuadër të programit “Veprimi i Sigurisë për Evropën”. Ankaraja përmendet në dokumentin e mbrojtjes “Gatishmëria 2030” si një “partner afatgjatë” në sigurinë dhe politikën e jashtme evropiane, por nuk i jepet një vend brenda programit të përbashkët të financimit të mbrojtjes.
Në një përpjekje për të përmirësuar koordinimin me aleatët, Bashkimi Evropian ka krijuar një platformë për “vendet me mendësi të ngjashme” për të shkëmbyer ide dhe plane për mbrojtjen. Turqia iu bashkua platformës duke u mbështetur në arritjet e saj të shpejta në industrinë e mbrojtjes.
Megjithatë, përfshirja më e gjerë e Turqisë mbetet e kushtëzuar nga zgjidhja e çështjeve të pazgjidhura politike, kryesisht çështja e Qipros dhe stabilizimi në Mesdheun Lindor. Sipas rregullave të BE-së, çdo marrëveshje partneriteti në mbrojtje me Ankaranë kërkon mbështetje unanime nga të 27 shtetet anëtare, gjë që u jep disa vendeve – si Greqia dhe Qiproja – mundësinë ta bllokojnë atë nëse nuk përmbushen kushtet e nevojshme politike.
Pavarësisht këtyre kufizimeve, BE-ja ka lënë hapësirë të kufizuar për bashkëpunim teknik, pasi Neni 17 i programit të propozuar të Veprimit për Sigurinë për Evropën u lejon vendeve kandidate, si Turqia, të marrin pjesë në projekte të përbashkëta mbrojtëse në një vëllim që nuk tejkalon 35 përqind të përmbajtjes së projektit, pa të drejtën e financimit të drejtpërdrejtë nga Fondi Evropian.
Nëse Turqia ose kompanitë e saj të mbrojtjes duan të zgjerojnë pjesëmarrjen e tyre ose të përfitojnë nga financimi, do të jetë e nevojshme të nënshkruajnë një marrëveshje të plotë partneriteti në mbrojtje, si ato me vende të tilla si Japonia, Norvegjia dhe Koreja e Jugut.
Komisioni Evropian ka sqaruar se kompanitë e mbrojtjes që operojnë brenda BE-së, edhe nëse janë në pronësi të aktorëve të huaj, mund të marrin pjesë në projekte të përbashkëta me kusht që të përmbushin standardet evropiane të sigurisë. Kjo do të thotë krijimi i degëve “të mbrojtura” të kompanive turke në Evropë për të siguruar integrimin e tyre fleksibël në programet e armatimeve të ardhshme evropiane.
Këmbëngulja e Ankarasë
Mesazhet zyrtare të Ankarasë sqaruan qëndrimin e saj dhe hodhën poshtë përjashtimin e saj nga strategjia e re evropiane e mbrojtjes. Ministri i Jashtëm turk, Hakan Fidan, tha gjatë një konference për shtyp të mbajtur në Ankara në fund të shkurtit se Turqia nuk duhet të përjashtohet nga asnjë strategji evropiane e sigurisë që është në proces të formësimit, duke theksuar se injorimi i aftësive ushtarake të Turqisë e bën çdo sistem mbrojtës evropian jorealist.
Fidan shtoi se vendndodhja strategjike e Turqisë dhe zotërimi i një prej ushtrive më të mëdha brenda NATO-s e bën pjesëmarrjen e saj të domosdoshme në çdo marrëveshje të re sigurie që kontinenti evropian kërkon të ndërtojë.
Qëndrimi i Turqisë nuk u kufizua vetëm në deklarata diplomatike, por u shoqërua me një shqyrtim të sukseseve konkrete që industria turke e mbrojtjes ka arritur vitet e fundit.
Ankaraja është bërë një lojtare e rëndësishme në zhvillimin e dronëve sulmues, mjeteve ajrore pa pilot dhe raketave të përparuara, duke i sjellë prestigj industrisë turke të mbrojtjes.
Ekspertja e politikës së jashtme Zeynep Gizem Ozpinar beson se BE-ja është bërë më e vendosur vitet e fundit për të ndërtuar një strukturë të pavarur mbrojtëse, siç dëshmohet nga lançimi i Strategjisë Evropiane të Industrive të Mbrojtjes dhe programit “Veprimi i Sigurisë për Evropën”.
Duke folur për Al Jazeera, Ozpinar tha se beson që Turqia është e domosdoshme në strategjinë e sigurisë së Evropës, duke pasur parasysh se ka ushtrinë e dytë më të madhe në NATO dhe ndodhet në kryqëzimin e Detit të Zi, Lindjes së Mesme dhe Ballkanit.
Megjithatë, dallimet politike mbi çështje të tilla si demokracia, të drejtat e njeriut dhe sundimi i ligjit, beson ajo, paraqesin pengesa për përfshirjen e plotë të Turqisë në projektet evropiane të mbrojtjes.
Kur bëhet fjalë për skenarët e mundshëm për angazhimin e Turqisë në programin “Veprimi i Sigurisë për Evropën”, Ozpinar renditi tre opsione kryesore.
E para dhe më pozitive është nënshkrimi i një marrëveshjeje formale mbi partneritetin në siguri dhe mbrojtje midis Turqisë dhe Bashkimit Evropian, e cila do t’i lejonte Ankarasë pjesëmarrjen e plotë institucionale në projektet e këtij programi, duke përfshirë prodhimin dhe furnizimin me pajisje deri në 35 përqind. Ajo theksoi se ky opsion do të hapte një kapitull të ri besimi midis Ankarasë dhe Brukselit dhe do të sillte përfitime strategjike për të dyja palët.
Opsioni i dytë përfshin pjesëmarrjen indirekte të Turqisë duke krijuar degë në Evropë ose partneritete me subjekte ekzistuese evropiane pa nënshkruar një marrëveshje formale. Megjithatë, sipas Ozpinar, ky opsion i jep Turqisë një rol të kufizuar dhe dobëson përfitimet e saj strategjike krahasuar me një partneritet të plotë institucional.
Opsioni i tretë, të cilin Ozpinar e konsideron më negativin, është që Greqia dhe Qiproja të kenë sukses në pengimin e angazhimit të Turqisë, gjë që mund të çojë në përjashtimin e Ankarasë nga projektet evropiane të mbrojtjes. Ajo beson se ky opsion do të ishte një humbje e madhe për sistemin mbrojtës evropian, megjithëse Turqia mund të vazhdojë lidhjen e saj me sigurinë e kontinentit evropian përmes NATO-s.
Rreziqet e përjashtimit
Analisti politik Ahmet Ozgur beson se këmbëngulja e Bashkimit Evropian për të përjashtuar Turqinë nga projektet e saj të mbrojtjes pasqyron jo vetëm një “rrezik taktik”, por gjithashtu mbart një kontradiktë të thellë të brendshme që kërcënon projektin evropian të pavarësisë strategjike.
Ozgur i tha Al Jazeera-s se diskutimi për ndërtimin e një sistemi mbrojtës evropian të vetëmjaftueshëm pa përfshirë një fuqi rajonale si Turqia, veçanërisht duke pasur parasysh angazhimin e zvogëluar amerikan ndaj sigurisë së kontinentit, zbulon një hendek të thellë midis ambicieve të deklaruara të BE-së dhe burimeve aktuale në dispozicion të saj.
Ai beson se aftësia e Turqisë për të manovruar, qoftë duke forcuar aleancat dypalëshe me vendet individuale evropiane apo duke forcuar bashkëpunimin me NATO-n, e vë Brukselin përballë një situate komplekse. Përjashtimi i Ankarasë mund të sjellë kohezion të menjëhershëm politik brenda Unionit, por në planin afatgjatë mund të çojë në “paralizë strategjike” kur Evropa përballet me probleme sigurie që nuk mund t’i zgjidhë vetë. /tesheshi.com/
