Shumë njerëz e kanë dëgjuar padyshim fjalën “kashmiri” në lidhje me pëlhurën luksoze natyrale të bërë nga flokët e dhisë me të njëjtin emër. Pak njerëz e dinë se fjala përcakton një rajon shumë të madh, me popullsi 18.2 milionë banorë, i cili konsiderohet si një nga më të rëndësishmit në botë për sa i përket gjeostrategjisë.
Kashmiri malor dhe i bukur
Kashmiri pati fatin e keq për shekuj me radhë të ishte në udhëkryq midis tre perandorive të mëdha, britanikes (si fuqia dominuese në Indi), ruses dhe kinezes. Ndonjëherë funksiononte si një jastëk dhe ndonjëherë si një burim tensioni dhe konflikti. Sidomos që për shekuj me radhë kishte përjetuar kontradiktën absolute fetare: sundimtarët e saj ishin hindu, ndërsa shumica dërrmuese e popullsisë ishin muslimanë.
Kashmiri ka qenë shumë në lajme ditët e fundit, prej një sulmi në rajon me pasojë tjetër përshkallëzim të tensionit midis Indisë dhe Pakistanit, të cilët duket se janë gati të luftojnë për këtë copë tokë. Kjo nuk është asgjë e re, por bëhet edhe më shqetësuese kur e gjithë bota tani e di se këto janë dy fuqi bërthamore. Dhe nëse i shtojmë ekuacionit ujin e lumit gjigant Indus, i cili kalon nëpër Kashmirin indian përpara se të kalojë (dhe të ujitë) të gjithë Pakistanin nga veriu në jug, kuptohet sa i vështirë bëhet ekuacioni.
Kashmiri është një rajon i thyer dhe me lartësi të madhe në rrëzë të kodrave jugperëndimore të vargmalit të gjerë Himalayan. Prej andej kalojnë të gjitha shtigjet strategjike që kalojnë malet dhe përfundojnë në Azinë Qendrore dhe Kinë. Fatkeqësisht, ky rajon ndryshoi shumë sundimtarë gjatë historisë dhe u bë pjesë e shumë perandorive të rëndësishme. Që nga shekulli i 1-rë pas Krishtit, rajoni ishte i lidhur me Indinë në jug, pasi u bë pjesë e perandorisë indiane Kushan. Banorët ishin të ekspozuar ndaj ndikimeve hindu dhe më vonë budiste deri në fillim të shekullit të 15-të. Pastaj filloi sundimi i fiseve muslimane nga Azia Qendrore, të cilët zotëruar këtë rajon, duke instaluar aty Islamin, i cili dominoi dhe dominon aty.
Ky rajon më vonë u bë pjesë e Perandorisë indiane Mogule dhe më pas e Pashtunëve, fisit dominues të Afganistanit të sotëm. E gjithë kjo deri në vitin 1819, kur Kashmiri ra në duart e sikhëve, të cilët ndoqën taktikën “përça dhe sundo” për të zvogëluar ndikimin musliman në rajon. Ata izoluan rajonin jugperëndimor të Jammu-së, ku shumica ishin paksa hindu, dhe emëruan një hindu, Gulab Singh, si sundimtar të saj. Pjesa e mbetur muslimane e Kashmirit administrohej drejtpërdrejt prej tyre. E gjithë kjo deri në vitin 1846, kur shpërtheu lufta e parë midis anglezëve (të cilët ndërkohë kishin dominuar Indinë) dhe sikhëve. Britanikët fitimtarë u bënë sundues si të Jammu-së ashtu edhe të Kashmirit, por ata nuk donin ta zgjeronin sundimin e tyre të drejtpërdrejtë atje, pasi do të kishin kufij të përbashkët me dy fuqitë e tjera të mëdha në rajon, Rusinë dhe Kinën.
Kështu që menduan për një zgjidhje të mesme: Ata ia shitën rajonin e Kashmirit Maharaxhait të Jammu-së. Prandaj, princi hindu u bë sundimtar i një rajoni të gjerë me një shumicë të fortë muslimane. Në thelb, ai u shpërblye për neutralitetin e rreptë që kishte deklaruar në rajonin e tij gjatë luftës. “Jammu dhe Kashmiri” ishte një nga “shtetet princërore” më të mëdha në të cilat India ishte e ndarë nën sundimin britanik. Problemi se kujt i përket në fund të fundit Kashmiri filloi kur britanikët vendosën, pas largimit nga India në vitin 1947, ta ndanin atë në bazë të fesë. Hindutë u bënë, pavarësisht nëse disa e donin apo jo, pjesë e Indisë dhe muslimanët pjesë e Pakistanit. Dhe çfarë ishte Kashmiri, me një sundimtar hindu dhe banorë muslimanë?
Në fillim, Maharaxhai i atëhershëm Hari Singh flirtoi me mundësinë e bërjes së rajonit të tij të pavarur nga të dy shtetet. Diçka, megjithatë, që as britanikët nuk e pranuan, as dy shtetet e sapoformuara, të cilat e pretendonin këtë rajon të vlefshëm për vete. Shumica muslimane u ngrit duke kërkuar një referendum dhe një vendim nga populli, Maharaxhai nga frika për jetën e tij iku në Neë Delhi, ku nënshkroi traktatin për të “bashkuar” rajonin e tij me Indinë. Në këtë mënyrë, ushtria indiane mori përsipër detyrën e rivendosjes së rendit në zonë. E cila, megjithatë, ishte ndarë pothuajse përfundimisht. Ushtria pakistaneze kishte pushtuar tashmë rajonet perëndimore dhe veriore të Kashmirit dhe nuk ishte e përgatitur të largohej që andej përveçse me luftë. Me vendim të OKB-së së sapokrijuar në vitin 1948, u vendos një vijë “e përkohshme” e armëpushimit dhe u ra dakord të mbahej një referendum “në të ardhmen” mbi fatin e rajonit. Kanë kaluar gati 80 vjet dhe asgjë e tillë nuk ka ndodhur ende.
Kashmiri dhe pretendentët e tij
Sikur të mos mjaftonte kjo, edhe Kina u përfshi në mënyrë dramatike në rajon. Gjatë Luftës Kino-Indiane në vitin 1962, Kina njoftoi pushtimin e rajonit që e quan Aksai Chin, në thelb të gjithë Kashmirin lindor. Një zonë shumë malore dhe në thelb e pabanuar, por me rëndësi të madhe strategjike për interesat kineze, sepse e vetmja autostradë që të çon në Tibetin “e ndjeshëm” kalon andej. Në fakt, kinezët kishin ndërtuar shumë kohë më parë një autostradë moderne në zonë për të transportuar trupa, të cilët indianët e zbuluan atë më vonë.
Pas ndarjes së Kashmirit në vitin 1948, pasuan dy luftëra në shkallë të plotë në rajon midis Indisë dhe Pakistanit, në vitin 1965 dhe 1971 (kur pjesa lindore e Pakistanit u shkëput dhe u bë shteti i Bangladeshit). Përleshje, incidente të përgjakshme, beteja dhe madje edhe sulme ajrore për fat të keq ndodhin shumë shpesh në këtë zonë, e cila mban erë baruti.
Që nga viti 1989, ka pasur një kryengritje të vazhdueshme muslimanësh në pjesën indiane të Kashmirit, për të cilën India akuzon drejtpërdrejt Pakistanin për armatosje dhe trajnim. Ekzistojnë dy tendenca kryesore, njëra që kërkon bashkim me Pakistanin musliman dhe e dyta që propozon zgjidhjen e pavarësisë së plotë nga të dy shtetet. Ndonjëherë, në fakt, këto grupe të armatosura kanë luftuar mes tyre.
Që nga përfshirja e saj në Indi, pjesa indiane e Kashmirit është vendosur nën një regjim specifik administrativ, të quajtur “autonomi e veçantë”. Kashmiri kishte kushtetutën e vet, pushtet të kufizuar mbi ligjet indiane dhe mbrojtje të pronës (jo-rezidentët e rajonit e kishin të ndaluar të blinin tokë, në mënyrë që të mos ndryshonte përbërja etnike). Ky status u shfuqizua në vitin 2019, kur rajoni u degradua nga një shtet në një “Territor Unioni” me administrim të drejtpërdrejtë nga qeveria indiane. Në të njëjtën kohë, pjesa lindore e Kashmirit, ku muslimanët janë pakicë, megjithëse margjinale, u nda nga territori i saj dhe tani përbën një tjetër “territor bashkimi” të quajtur Ladakh. Ky vendim ka rritur tensionin, pasi shihet si hapi i parë i Indisë për të ndryshuar përbërjen etnike të rajonit. Kashmiri është i vetmi rajon i Indisë me shumicë muslimane.
Sulmi që vrau 26 persona më 22 prill, në një zonë turistike, konsiderohet pak më shumë se një tjetër hallkë në zinxhirin e tensionit. Është sulmi më vdekjeprurës në vitet e fundit dhe mund të çojë në përshkallëzim. Nëse, në fakt, India synon të përgjigjet duke kufizuar rrjedhën e lumit Indus (i cili fillon në Tibet, kalon nëpër Kashmir dhe përfundon në Pakistan për të ujitur 80% të prodhimit të pambukut të vendit), kjo do të konsiderohet si shkaku përfundimtar i luftës. /tesheshi.com/
