Nga Mark Brunga
Një fotografi interesante që zbardh misterin e një pusi arkeologjik në sheshin e Durrësit
Para disa ditësh u zbulua rastësisht një fotografi interesante, e cila paraqet sheshin qendror të qytetit të Durrësit në vitin 1913. Me pamjen që përcjell kjo fotografi, e bërë mbi një shekull më parë, na sjell dëshmi mbi një pus të zbuluar në këtë shesh vitin që shkoi, rreth të cilit pati shumë hipoteza.
Pusi i thellë diku te njëzet metra, dhe me diametër një metër, u zbulua gjatë punimeve për t’i dhënë një fytyrë të re sheshit para ndërtesës së bashkisë, rreth 14 m larg hyrjes kryesore të saj.
Specialistët panë se pusi ishte ndërtuar me materiale të ndryshme, si gurë, tulla, qeramikë, të ngjashme me materialet e zbuluara në zonën përreth. Pas zbulimit dhe publikimit mediatik që iu bë, u pa e arsyeshme që pusi i lashtë të ekspozohej. Për këtë u mbulua me nje shtresë xhami të blinduar, si dhe u pajis me ndriçim elektrik, për ta bërë tërheqës si natën dhe ditën për vizitorët vendas dhe të huaj.
Por mosha dhe tipologjia e pusit nuk u bë publike, siç duket në pritje të një mendimi shkencor më të kualifikuar në të ardhmen. Duke parë grykën ekzistuese të këtij pusi të para 100 viteve mësohet lehtësisht se ajo ka qenë thuajse identike me atë të pusit të Topanasë. Disa metra larg grykës duket edhe kapaku i pusit, i cili është masiv, prej mermeri, me të njëjtin material të grykës së vetë pusit. Pamjet tregojnë, duke u nisur nga gryka, se edhe në këtë rast kemi të bëjmë me një pus të tipit venecian.
Ose ka të ngjarë që pusi të ketë qenë më i vjetër, që në periudhën romake ose bizantine, dhe është restauruar nga venecianët gjatë mesjetës. Mbase edhe nga turqit, të cilët me rënien e Krujës e sunduan qytetin e Durrësit, pas venecianëve, rreth pesë shekuj. Pra, të jetë një pus i cili ka të njëjtën moshë me pusin e Topanasë, që i përket periudhës mesjetare. Hipotezat mbeten të hapura.
Zbulimi
Gjatë punimeve për betonim-rivitalizimin e sheshit “Liria” u zbulua një pus uji me vlera të veçanta arkeologjike. Zbulimi i përket fillimit të nëntorit të vitit të kaluar. Me t’u zbuluar u njoftua në organet mediatike se: “Pas zbulimit të pusit antik në sheshin ‘Liria’ të Durrësit, dega e Drejtorisë së Kulturës Kombëtare i ka pezulluar punimet derisa ekspertët e trashëgimisë kulturore dhe arkeologë të vlerësojnë gjendjen dhe rëndësinë e objektit, për ta bërë atë më pas të vizitueshëm.”
Sot ky pus është përfshirë në ansamblin e sheshit, dhe tërheq vëmendjen e shumë vizitorëve të huaj dhe vendas. Qyteti i Durrësit, duke qenë vendbanim mes ujërave të kripura të detit dhe kënetës, ka shfrytëzuar përveç ujësjellësit me tubacione plumbi dhe qeramike, që sillte ujin nga lumi Erzen, edhe ujin e ëmbël të burimeve brenda territorit të qytetit dhe të kodrinave përreth. Ekzistojnë edhe sot shumë toponime me emrin “Currila”, nga që andej buronte ujë. Ky ujë mblidhej në zonat me xhepa argjilorë të nëntokës së kodrinave, prandaj në qytet janë hapur shumë puse. Në një sipërfaqe rreth dyqind metra katrorë në afërsi të amfiteatrit janë zbuluar rreth shtatë puse, të cilët kanë qenë funksionalë për një kohë të gjatë. Një tjetër është gjetur po ashtu në mjediset e Rotondës, në afërsi të pusit të Topanasë. Me dhjetëra të tjerë mund të jenë nën sipërfaqe, e kanë për t’u zbuluar me kalimin e kohës.
Ruajtja
Kur u zbulua, pusi u pa se ishte mbuluar me një shtresë betoni dhe pllakash. Por punonjësit të cilët e patën ndërtuar sheshin kishin vënë mbi grykën e tij ca shina, të përdorur për dekovilat e transportit të mjeteve të ndërtimit. Pasi u hoqën shtresat shumëvjecare të sheshit të dikurshëm, u konstatua se poshtë çatisë së mjeteve rrethanore, të mbivendosur në grykën e pusit, ndodhej diçka. Ishte si një amanet për t’ua përcjellë brezave.
Zbulimi i një fotografie të sheshit të qytetit mbi 100 vite më parë, ku duket gryka e këtij pusi në afërsi të lokaleve të atëhershme, e plotëson tërësisht historikun e diskutuar të tij. /tesheshi.com/
