Nga Shkëlzen Rrecaj
Ti morr rob i Zotit që të bie rruga për në Vushtrri, shqiptar a i huaj qofsh, duhet ta dish se ke shkelur në një qytet që mban në zemër një kala të lashtë; një monument trashëgime që është krenaria e qytetit; e që e dallon atë prej krejt qyteteve të tjera të Kosovës; që të kujton se aty është gatuar histori ndër shekuj. Kështu pra, dikush mund të mendojë se në Vushtrri nuk ka çfarë të bëjë, veçse të endet rrugëve kotmëkot, duke parë e prekur grinë e një realiteti jo aq të këndshëm; meqë këtij qyteti i doli dhe nami për keq kur gjatë valës së pazakontë të ikjeve masive të kosovarëve shkurtin e këtij viti, u tha se numrin më të madh të atyre që duan t`ja mbathin e mban Vushtrria. Dhe, realiteti vërtet mund jetë pak i mërzitshëm, makar dhe trishtues, por kalaja e bën atë tërheqës, si dhe qytetin që nuk do kishte kuptim pa të. Atëherë po, ikja nga Vushtrria do ishte e përligjur deri diku…
Vushtrria, në kohën e vjetër është quajtur Vicianum – Viciana (Ana e Viçave), një emër ky i lashtë ilir. Këtë e dëshmon edhe mbishkrimi i gjetur në Kumanovë, që konsiderohet shenjë e kahjes së rrugës për në Vicianë.
Kalaja e vjetër ndodhet në qendër të bërthamës së vjetër të qytetit. Sipas historianëve Dr. Skënder Riza e Dr. Jahja Drançolli, por dhe të tjerëve, kalaja u ndërtua gjatë periudhës së hershme Iliro-Dardane.
Historiani Izet Miftari, për portalin tesheshi.com thekson se kalaja ishte ndërtuar në shek. VI nga perandori bizantin Justiniani I. Ai thotë se perandorit me origjinë dardane i mungonte një ushtri e fortë dhe e konsoliduar mirë. Me qëllim të frenimit të vendosjes së fiseve sllave dhe avare në Ballkan (Iliri), ngriti sisteme të dendura fortifikatash gjatë kufirit verior si dhe në brendësi të territorit të tij.
Sipas burimeve të kohës, ky perandor ngriti 80 kështjella përqark kufirit dhe 380 në brendësi deri në Greqi të Jugut. Vetëm në Dardani ndërtoi 8 dhe rindërtoi 61 kështjella, bën me dije prof. Miftari.
Ai thotë se kalaja e Vushtrrisë gjatë periudhave të ndryshme historike, disa herë është dëmtuar dhe është rindërtuar.
Miftari thotë se pas përfundimit të luftës së vitit 1999, përkatësisht pas vitit 2008, kur Kosova u bë shtet, ka filluar rivitalizimi, rinovimi dhe konservimi i kalasë së Vushtrrisë.
“Brenda në kala janë bërë gërmime arkeologjike, por ende nuk është publikuar ndonjë raport përfundimtar mbi gjetjet që janë bërë”, deklaroi z. Miftari.
Konstatimin e tyre e mbështet sidomos ekzistenca e themeleve të vjetra mbi të cilat është ndërtuar kalaja.
Ismet Bylykemini, një ekspert i njohur i trashëgimisë historike nga Vushtrria me vendbanim në Turqi, tregon se themelet e vjetra ishin zbuluar në vitin 1981 kur po punohej për restaurimin e kalasë.
Ka të dhëna se në kohët antike kalaja ka shërbyer si strehimore për pushimin e karvanëve tregtare. Historiani Avdi Mehmeti thekson se kalaja gjatë sundimit osman, një kohë ka shërbyer si burg, pastaj si depo armësh, e sipas nevojës dhe për qëllime të tjera.
Sot, për shkak të pozicionit të saj, kalaja i jep jo pak gjallëri qytetit. Aty pothuajse mbahen aktivitetet më të shumta të natyrave të ndryshme. Pra, kemi të bëjmë me një qytet-kala. Quhet Vushtrri. /tesheshi.com/
