Amerika e Veriut dhe Evropa takohen në ishull, ku pllakat kontinentale ndahen, por islandezët përpiqen të balancojnë interesat e të dyja palëve.
Edhe pse vendi me një popullsi prej më pak se 400,000 banorësh është një anëtar themelues i Organizatës së Traktatit të Atlantikut të Veriut (NATO), ai nuk ka një ushtri të përhershme. Po kështu, me rrënjë në Evropë, ajo nuk është pjesë e Bashkimit Evropian. Tradicionalisht një ishull peshkimi, ai është bërë një qendër teknologjike, falë energjisë së bollshme gjeotermale dhe hidroelektrike.
Për dekada të tëra, islandezët jetuan në mënyrë modeste në një distancë paqësore. Vendndodhja e tyre në ujërat e akullta midis Groenlandës dhe Norvegjisë i ofroi NATO-s një bazë gjatë Luftës së Ftohtë nga e cila mund të monitoronte trafikun detar sovjetik, por banorët ishin disi të shqetësuar për rrezikun nga anijet luftarake.
Sot, ishulli, i vendosur në jug të Rrethit Arktik, përballet me rreziqe në rritje nga rritja e aktivitetit ushtarak në veriun e largët, ndërsa ndryshimet klimatike hapin rrugë ujore dikur të pakalueshme. Islanda është njëkohësisht e përfshirë në antagonizmin në rritje midis administratës Trump dhe Evropës.
Dëshira e Trump për të zotëruar Grenlandën
Presionet janë të dukshme në Groenlandë, rreth 1,100 kilometra larg, të cilën Presidenti Trump ka thënë se dëshiron që SHBA-të ta zotërojnë. Islanda, e cila është më e gjelbër dhe më pak e ngrirë se Groenlanda, nuk ka pasurinë minerale të territorit të gjerë danez. Islanda ka kohë që është treguar e dobishme për përpjekjet mbrojtëse të SHBA-së dhe NATO-s, por zyrtarët e administratës Trump thonë se ky nuk është rasti me Groenlandën, mbrojtja e së cilës kontrollohet nga Danimarka.
Kur tensionet me Rusinë u përshkallëzuan në vitin 2014, zyrtarët amerikanë u thanë homologëve të tyre islandezë se donin të rifillonin operacionet në Bazën Ajrore të Keflavikut, e cila ishte lënë pas dore, jashtë kryeqytetit Reykjavik. Islanda u pajtua shpejt dhe filloi të investonte në infrastrukturën ushtarake rreth ishullit.
Duke mirëpritur SHBA-në dhe aleatët e tjerë të NATO-s, vendi me një popullsi më të vogël se shteti amerikan i Wyomingut ruan statusin e tij unik. Katër vende të tjera nordike, të cilat ndajnë kufij tokësorë me Rusinë ose shtrihen përtej Detit Baltik, po forcojnë mbrojtjen e tyre, ndërsa Islanda po planifikon një rrugë të ndryshme.
Avionët amerikanë të gjuetisë së nëndetëseve tani patrullojnë rregullisht detet përreth nga Keflaviku, në Islandën jugperëndimore. Avionët luftarakë evropianë të NATO-s po fluturojnë me radhë nga baza për të monitoruar qiellin midis Islandës dhe Rusisë. Nëndetëset dhe anijet luftarake aleate ankorohen në portet islandeze.
Diskutime të reja
SHBA-të i konsiderojnë si Islandën ashtu edhe Groenlandën si vende thelbësore për sigurinë kombëtare. Groenlanda ndodhet në rrugën nëpër të cilën mund të kalojnë kokat bërthamore ruse të drejtuara kundër Amerikës, duke e bërë atë thelbësore për zbulimin dhe mbrojtjen e raketave. Ndërkohë, nëndetëset ruse duhet të kalojnë nëpër një pengesë pranë Islandës, të cilën NATO e quan hendeku Groenlandë-Islandë-Mbretëri e Bashkuar. Islanda është një pikë e lartë përgjatë Kreshtës së Mes-Atlantikut, një vargmal i gjerë dhe kryesisht nënujor i krijuar nga ndarja e kontinenteve. Nëndetëset ruse, të cilat kohët e fundit janë afruar pranë Amerikës, detyrohen të ngrihen më afër sipërfaqes ndërsa kalojnë shkëmbinjtë nënujorë, duke e bërë zbulimin më të lehtë.
Islandezët tani po debatojnë nëse duhet të përfshihen më aktivisht në mbrojtje dhe nëse duhet të rifillojnë negociatat e pranimit në BE, të cilat i pezulluan në vitin 2013. Kryeministrja Kristrun Frostadottir planifikon të mbajë një referendum për këtë çështje deri në vitin 2027, pasi qeveria e saj të ketë zgjidhur çështjet që ajo i konsideron më urgjente – megjithëse disa islandezë mendojnë se politikat e Trump-it po i shtyjnë ata më shpejt drejt bllokut. Një nga çështjet urgjente është rishikimi i strategjisë së mbrojtjes kombëtare, e cila po diskutohet tani. Diskutimi publik i temës është i rëndësishëm sepse “aktiviteti ushtarak ndonjëherë ka qenë i padukshëm në Islandë”, tha Frostadottir në një intervistë. “Ishte e turpshme të flitej për të.”
Islanda, ashtu si vendet e tjera nordike, është përpjekur prej kohësh të parandalojë militarizimin e Arktikut. Meqenëse kjo nuk është më e mundur, islandezët po vlerësojnë se si mund të duket një mbrojtje e zgjeruar.
“Në Islandë nuk ka pasur kurrë mbështetje publike për ushtrinë dhe nuk mendoj se do të ketë në të ardhmen e parashikueshme”, tha Frostadottir, e cila mori detyrën në fund të dhjetorit. “Kjo nuk do të thotë që nuk mund të kemi mbrojtje aktive dhe nuk mund të kemi aleanca aktive, dhe mbrojtja është e rëndësishme.”
Roja Bregdetare, një rol më të madh në mbrojtje
Roja Bregdetare Islandeze, e cila ekziston prej kohësh për të mbrojtur ujërat e saj të peshkimit, po luan një rol më të madh në mbrojtje, duke përfshirë operimin e Bazës Ajrore të Keflavikut dhe sistemeve të mbrojtjes ajrore. Debati është formësuar nga pasuria në rritje e Islandës, të cilën gjeologjia e ishullit e mbështet me energji gjeotermale dhe aktivitet vullkanik që tërheq turistët. Energjia elektrike e lirë e gjelbër dhe hapja ndaj inovacionit e kanë bërë Islandën një bazë për industri që variojnë nga shkrirja e aluminit deri te shërbimet dixhitale.
Lidhjet ushtarake amerikane me Islandën datojnë që nga Lufta e Dytë Botërore, kur forcat amerikane pushtuan ishullin për të mbajtur gjermanët jashtë dhe për ta përdorur atë për të furnizuar Bashkimin Sovjetik. Kur Uashingtoni lançoi NATO-n në vitin 1949, SHBA e konsideroi pozicionin e Islandës si vendimtar për sigurimin e linjave detare të komunikimit me Evropën, kështu që e solli atë në aleancë. Njësitë ushtarake amerikane e kanë mbrojtur Islandën që nga viti 1951, kur të dy vendet nënshkruan një traktat mbrojtjeje që ishte në fuqi deri në vitin 2006, kur SHBA-të tërhoqën forcat për t’u përqendruar në luftën kundër terrorizmit.
Pas Luftës së Ftohtë, Islanda luftoi për të mbetur e rëndësishme brenda NATO-s, duke dërguar personel mjekësor në operacionet e aleancës në ish-Jugosllavi dhe duke operuar aeroportin kryesor civil në Afganistan. Ky vend priti dhe stërvitjet e NATO-s, përfshirë një stërvitje vjetore për të luftuar pajisjet shpërthyese të improvizuara, të cilat janë bërë një plagë për trupat amerikane dhe aleate në Irak dhe Afganistan.
“Mund të hidhnim në erë makina atje dhe askush nuk do të ankohej”, tha Jamie Shea, një zyrtar i lartë i NATO-s në pension për një kohë të gjatë.
Danimarka zgjeron ndikimin e saj ushtarak në Grenlandë
Dëshira e Islandës për të marrë pjesë në NATO është në kundërshtim me Groenlandën, tha Liselotte Odgaard, një bashkëpunëtore e lartë në Institutin Hudson, një grup ekspertësh në Uashington. Operacionet ushtarake daneze në ishullin gjysmë-autonom janë zënë midis thirrjeve amerikane për të bërë më shumë dhe dëshirës së banorëve të Groenlandës për të mos bërë më shumë, tha Odgaard. Tani, nën presionin e Trump, Danimarka po zgjeron ndikimin e saj ushtarak në Grenlandë, me pëlqimin e banorëve të ishullit.
“Injorimi i mbrojtjes së Groenlandës na vendosi në një pozicion shumë të keq”, tha Odgaard.
Frostadottir tha se islandezët po ndjekin nga afër ngjarjet rreth Groenlandës, me të cilën kanë lidhje të ngushta. Frostadottir, e cila në moshën 36 vjeçe është ndër udhëheqësit më të rinj kombëtarë në botë, drejton një parti socialdemokrate që mbështet hyrjen e Islandës në BE. Bisedimet e pranimit u pezulluan gjatë krizës së eurozonës 12 vjet më parë.
Kërcënimet e Trump për marrjen e Grenlandës, tarifat dhe antagonizmi ndaj Evropës i kanë mërzitur islandezët dhe e kanë bërë Evropën më tërheqëse për shumë njerëz. Frostadottir, e cili mban diploma masteri nga Universitetet e Yale dhe Boston, dëshiron të shmangë që islandezët ta perceptojnë një referendum të mundshëm për rifillimin e negociatave me BE-në si një zgjedhje midis Evropës dhe SHBA-së.
“Mendoj se është e rëndësishme që, ndërsa elementi i sigurisë sigurisht që do të përfshihet, ne të mos i trembim njerëzit që të mos bashkohen me BE-në”, tha ajo. Të tjerët duan të veprojnë më shpejt. Dagur Eggertsson, një anëtar i parlamentit nga partia e kryeministres Kristrun Frostadottir, i cili është aktiv në çështjet e NATO-s, tha se ndryshimet në politikën e SHBA-së dhe roli më aktiv ndërkombëtar i Evropës kohët e fundit nënkuptojnë se referendumi mund të duhet të mbahet më herët. /tesheshi.com/
