Për 60 vjet, kriza e raketave kubane ka qenë një mësim rrëqethës se sa afër bota iu afrua luftës bërthamore dhe sesi lidershipi i zgjuar politik e parandaloi atë.
Me presidentin rus Vladimir Putin që kërcënon të përdorë armë bërthamore në Ukrainë, kërcënimi i luftës bërthamore është përsëri i pranishëm, por këtë herë ekspertët janë më pak të sigurt se si ta eliminojnë atë.
Presidenti amerikan Joe Biden paralajmëroi në fillim të tetorit se bota kërcënohet me asgjësim bërthamor për herë të parë që nga viti 1962, duke thënë se Putini “nuk po tallej” se do të përdorë armën shkatërruese sepse ushtria ruse po “dështon seriozisht” në Ukrainë. Biden tha se ai po kërkonte një “rrugëdalje” për Putinin. Por nuk ka
Situata mund të përshkallëzohet
“Unë mendoj se kjo situatë, si asnjë që nga viti 1962, mund të përshkallëzohet në përdorimin e armëve bërthamore,” tha George Perkovich, nënkryetar për studime në Carnegie Endowment for International Peace, duke shtuar:
“Unë kam punuar në këtë fushë për 40 vjet dhe kjo është jashtëzakonisht sfiduese sepse ju keni një shtet me armë bërthamore, Rusinë, udhëheqësi i së cilës e sheh këtë situatë si ekzistenciale.”
Ndryshe nga viti 1962, bota po përballet me një seri pikash të nxehta krizash bërthamore, nga indikacionet se Koreja e Veriut po përgatitet për një test të dytë atomik e deri te tensionet midis Indisë dhe Pakistanit që vazhdojnë të ziejnë dhe Iranit që po përshpejton programin e tij bërthamor.
Ukraina paraqet një rrezik unik sepse dy fuqitë më të mëdha bërthamore në botë janë përballur me njëra-tjetrën. Rusia pritet të sulmojë me armë taktike, duke synuar vijën e frontit dhe jo një kontinent tjetër, por vetë Biden ka paralajmëruar se është e vështirë “të mos përfundosh në Armagedon” pasi të përdoren armët bërthamore.
Putin, i cili vë në pikëpyetje legjitimitetin historik të Ukrainës, ka deklaruar aneksimin e katër rajoneve të Ukrainës dhe sugjeroi se një sulm në territorin e aneksuar “rus” ose ndërhyrja e drejtpërdrejtë perëndimore mund ta detyrojë atë të përdorë armë bërthamore.
Aksione të larta?
Lufta brutale, e cila po vazhdon prej tetë muajsh, është dukshëm e ndryshme nga kriza kubane, ku bëhej fjalë për mënyrën e parandalimit të konfliktit të hapur për shkak të zbulimit të armëve bërthamore sovjetike në ishull.
Presidenti i SHBA John F. Kennedy tha në një fjalim të regjistruar se aleatët evropianë mendonin se Uashingtoni po fiksonte “marrëzi” në Kubën, një ishull rreth 140 kilometra larg Floridas me një histori të gjatë të ndërhyrjes së SHBA.
“Ukraina është dukshëm më e rëndësishme për aleatët e Amerikës sesa Kuba”, tha Marc Selverstone, një historian i Luftës së Ftohtë në Universitetin e Virxhinias.
“Duket se Putini dëshiron të rivizatojë kufijtë e Evropës dhe kjo është e frikshme për evropianët”, shton Selverstone.
Motivet e liderit sovjetik Nikita Hrushovi, ndonëse të gjera, ishin më pak të ngurta se ato të Putinit. Në atë kohë, Moska dëshironte pjesërisht të zvogëlonte diferencën me Amerikën në raketa dhe të fitonte një avantazh në lidhje me Berlinin e ndarë.
“Putini duket se po ngre aksionet”
Aksionet politike ishin të larta për Kennedy-n në atë kohë. Ai ishte në një situatë të vështirë për shkak të pushtimit të dështuar të CIA-s në Gjirin e Derrave një vit më parë, i cili synonte të rrëzonte revolucionarin komunist Fidel Castro dhe ai po përballej me zgjedhjet e Kongresit.
Kennedy hodhi poshtë këshillat për të nisur sulmet ajrore dhe vendosi një “karantinë” detare për dërgesat e mëtejshme sovjetike, duke shmangur fjalën bllokadë, e cila do të kishte qenë një akt lufte. Moska u tërhoq pasi ai premtoi të mos sulmonte Kubën dhe të tërhiqte në heshtje raketat bërthamore amerikane nga Turqia.
“Gjëja më e rëndësishme për Kennedy-n ishte të reduktonte perspektivën e konfliktit bërthamor,” tha Selverstone, duke shtuar:
“Unë nuk e di nëse kjo është në mendjen e Vladimir Putin për momentin. Ai në fakt duket se po ngre rrezikun.”
Vijat e kuqe
Si në vitin 1962 ashtu edhe tani, fuqitë bërthamore u përballën me probleme të krijuara nga aleatët në terren. Ndërsa Hrushovi dhe Kennedy po shkëmbenin mesazhe, më 27 tetor 1962, një aeroplan spiun amerikan U-2 u rrëzua mbi Kubë, duke vrarë pilotin.
Kennedy i injoroi thirrjet për hakmarrje, duke supozuar – siç kanë treguar të dhënat historike – se urdhri për të hapur zjarr erdhi nga kubanët, jo nga sovjetikët.
Në Ukrainë, presidenti Volodymyr Zelensky premton të çlirojë të gjitha zonat e pushtuara nga Rusia. SHBA ka dërguar armë me vlerë miliarda dollarë në Ukrainë, por ato nuk përfshijnë raketa që mund të synojnë Rusinë, sepse Biden nuk dëshiron të rrezikojë Luftën e Tretë Botërore.
“Si Zelensky dhe Putin kanë marrë pozicione maksimaliste, duke ngritur vija të kuqe, ndërsa në vitin 1962 Kennedy dhe Hrushovi i ulën ato”, tha Selverstone.
Perkovich tha se Biden, për të cilin ai punoi si senator, është po aq i qetë dhe i informuar historikisht për këtë krizë sa çdo president tjetër amerikan.
Ai tha gjithashtu se viti 2022 është një kohë tjetër. Në vitin 1962, Rusia ra dakord të mbante të fshehtë marrëveshjen e Kennedy-t për tërheqjen e raketave amerikane nga Turqia, duke pasur parasysh rreziqet politike për presidentin.
“Shumë kriza në histori zgjidhen me diplomaci sekrete”, tha ai dhe shtoi:
“A mund ta imagjinoni tani, në këtë epokë mediatike, me inteligjencën me burim të hapur dhe mediat sociale, që marrëveshja mbetet sekrete? /tesheshi.com/
