Më 5 janar, në një fjalim fushate në Nju Jork, senatori amerikan Bernie Sanders të shkërmoqë bankat që janë “shumë të mëdha për të falimentuar” dhe premtoi të frenojë kushërirat e tyre “në hije”. Janet Yellen, shefja e Rezervës Federale, ka pranuar se bankat në hije përbëjnë “një sfidë të madhe” për ekonominë botërore. Në një editorial për New York Times në muajin dhjetor, Hillary Clinton apeloi për masa të ashpra për të frenuar gogolin global. Politikanë dhe ekonomistë të cilët shpesh nuk kanë gjë të përbashkët, bien dakord në mënyrë unanime se bankimi “në hije”, i lënë pa kontroll, ka potencialin të nxisë një tjetër katastrofë financiare. Por çfarë janë bankat-hije dhe përse ekziston kaq shumë nervozizëm në lidhje me to?
Termi “bankë hije” u shpik në vitin 2007 nga Paul McCulley i
PIMCO-s, një fond i madh bonosh, për të përshkruar kanalin e rrezikshëm jashtë bilancit të kompanive që krijohet nga bankat për të shitur huatë e rigrumbulluara në formën e bonove. Sot, termi përdoret më gjerësisht për të nënkuptuar të gjitha ndërmjetësimet financiare që performojnë aktivitet si të bankave por jo në formën e rregulltë të një banke.
Këto përfshijnë sisteme të pagesave të lëvizshme, dyqanet e lënies peng, faqet e internetit që japin me qira serverat ndaj njëra-tjetrës, fondet e rriskut dhe platformat e tregtimit të bonove të ndërtuara nga firmat teknologjike. Mes më të mëdhenjve janë kompanitë e menaxhimit të aseteve.
Në vitin 2013, fondet e investimit që japin hua të kësaj natyre grumbulluan një shifër tronditësve prej 97 miliardë dollarësh në të gjithë botën. Kompanitë që kanë nevojë për para cash gjithashtu mbështeten mbi tregjet e bonove që ofrojnë interesa jashtëzakonisht të ulëta.
Në rang botëror, mes viteve 2007 e 2012, firma të tilla grumbulluan 1.7 trilionë dollar përmes lëshimit të bonove të korporatave. Fondet e shkëmbimit të parave afatshkurtra si bonot e thesarit amerikan janë rritur gjithashtu. Vetëm në Kinë, ato u rritën gjashtë herë deri në 2.2 trilionë jenë (341 miliardë dollarë)midis mesit të vitit 2013 dhe dhjetorit 2015. Në Dhjetor ato kapën një gjetën terren kur rezerva Federale rriti interesat, hera e parë në gati dhjetë vjet.
Financial Stability Board, një agjenci ndërkombëtare monitorimi vlerëson në shkallë botërore, sektori i huadhënies informale kishte në përdorim asete me vlerë 80 trilionë dollar në vitin 2014 nga vetëm 26 trilionë më shumë se një dekadë më parë.
Bankat hije kanë lulëzuar pjesërisht edhe për shkak të atyre tradicionale, të cilat janë goditur nga humbjet gjatë rënies financiare, dhe tashmë gjenden nën presion. Kërkesa më të rrepta për kapitalin dhe frika e gjobave të rënda i ka mbajtur ato nën fre.
Në Kinë, ku bankat janë të shkurajuara për t’u dhënë hua disa industrive të caktuara, dhe që kanë detyrimin të ofrojnë nivele shumë të ulëta interesi për depozitat, “jo-bankat” mbushin boshllëkun në treg. Rreth dy të tretat e huadhënies në vend nga bankat-hije janë në fakt “hua bankara të maskuara”, sipas Institutit Brookings.
Kritikët shprehin shqetësimin se në ndryshim nga bankat, që japin hua me anë të depozitave të klientëve, jo-bankat japin para hua duke përdorur sasitë cash të investitorëve dhe duke qarkulluar linjat e kreditimit.
Kjo është veçanërisht e rrezikshme kur investitorë inpulsivë që vënë bast mbi fitime afatshkurtëra tërheqin paratë e tyre menjëherë. Por, financimi jo përmes bankave nuk është gjithnjë një gjë e keqe. Ai ofron një burim shtesë kreditimi të individëve dhe bizneseve në vende ku bankimi formal është ose i kushtueshëm ose mungon.
Gjithashtu ai i heq një pjesë të barrës bankave që kanë “mospërputhje të maturimit” (diferenca midis kohës së depozitës dhe asaj të kohës kur kjo depozitë është dhënë hua)
Masat më të fundit të ndërmarra nga qeveria amerikane vënë në dukje ndërgjegjësimin për mundësinë e nisjes së një krize të re financiare pikërisht nga ky treg i parregulluar. Këto masat synojnë të mbrojnë dy gjigandët e mbështetur nga shteti, që merren me rikapitalizimin e huave. Masa të vogla, gjithsesi kundrejt një industrie që llogaritet si një e katërta e sistemit financiar botëror. Përgatiti: Juli Prifti – /tesheshi.com/
