Me të lindur dielli në Prishtinë, Bujar Maksuti dhe gjashtë fëmijët e tij vërtiten rreth kryeqytetit për të gjetur kanoçet e hedhura dhe metale të tjera për t’i dërguar në riciklim. Jeta, rrjedhimisht kafshata e tyre e gojës, varet pikërisht nga puna që bëjnë.
Romët janë pjesë e një ‘ushtrie të padukshme’ që kryejnë punën e vështirë të riciklimit në Kosovë, rrëfen në një artikull special agjencia e lajmeve AFP.
“E nisim ditën në 7:00 dhe mbesim te kontejnerët gjithë ditën”, thotë Bujari, kryefamiljar i një familjeje rome, teksa qëndron përballë një kontejneri të mbushur deri në grykë.
Menaxhimi i gabuar i mbeturinave në Kosovës është një nga disa kërcënimet mjedisore që grumbullohen në këtë cep të varfër të Evropës, ku deponitë e paligjshme që derdhen në fshatra shndërrohen në rrezik që rrjedh në ujërat nëntokësore.
Megjithatë, çështja merr pak vëmendje në zgjedhjet e ardhshme të 6 tetorit, ku mjedisi nuk kryeson listën e përparësive të asnjë partie.
Ngjashëm janë harruar edhe më të varfërit e të varfërve që kryejnë pjesën më të riciklimit të mbeturinave në Kosovë, punë që është me pagë të ulët, e rrezikshme dhe pa falënderime.
Shumica vijnë nga komunitetet e margjinalizuara rome, ashkali dhe egjiptian, që përbëjnë rreth dy përqind të popullatës kryesisht shqiptare.
Mungesa e kontratave zyrtare – e shoqëruar me diskriminim që shpesh bllokon Romët nga mundësitë e tjera të punës – i lë mbledhësit e skrapit të hapur për shfrytëzim nga kompani që i blejnë mbetjet metalike dhe i eksportojnë jashtë vendit.
Shumica e mbledhësve fitojnë midis 50-100 euro në muaj, një e pesta e pagës mesatare në Kosovë, sipas një studimi të vitit 2018 të realizuar nga Qendra Evropiane për Çështje të Minoriteteve në Kosovë (ECMI Kosova).
Por, në një industri që gjeneron rreth 40 milion euro në vit në eksport, fitimet e firmave ricikluese janë shumë më të mëdha, sipas OJQ-së, e cila tha se të paktën disa nga ato para mund të përdoren për të ndihmuar në mirëqenien e mbledhësve të mbeturinave që janë të pllakosur nga varfëria.
Kurthi i varfërisë
Puna në ambient të pistë dhe të rrezikshëm i mban të margjinalizuar romët dhe pakicat e tjera.
“Të punosh si riciklues nuk është një punë nderi … ju punoni me mbeturina,” thotë Bashkim Ibishi nga OJQ-ja Përparimi, e cila mbron gjithpërfshirje sociale në Kosovë.
Kjo punë gjithashtu ushqen paragjykime ndaj komuniteteve, thotë ai.
Shumë fëmijë u ndihmojnë prindërve të tyre duke humbur shkollën dhe duke përjetësuar ciklin e varfërisë.
Sipas UNICEF, 17 përqind e fëmijëve romë, ashkali dhe egjiptianë të Kosovës punojnë, 60 përqind jetojnë në varfëri absolute, dhe gati një e treta e vajzave nuk e kryejnë as arsimin fillor.
Riciklimi gjithashtu paraqet rrezik për shëndetin pasi punëtorët nuk kanë pajisjet e duhura mbrojtëse për të trajtuar mbeturinat që ndonjëherë janë të rrezikshme.
Familja Maksuti, të cilët kalojnë pjesën më të madhe të vitit në Shqipërinë fqinje, vijnë në Kosovë për të punuar verës. Ata i dërgojnë fëmijët e tyre të mitur të gërmojnë nëpër kosha në lokacione të tjera ndërsa djali dhe vajza e tyre e vogël qëndrojnë pak më larg, duke shikuar nga distanca, përcjell tesheshi.com.
“Ne i mbajmë fëmijët larg që të mos sëmuren,” shpjegoi kryefamiljari, i cili përdor një karrocë dore për të zhvendosur kanoçet e mbledhura në shtëpi, derisa të kenë mjaft për të shitur.
Si shumica e kolegëve të tyre, Maksutët nuk posedojnë një automjet të motorizuar dhe duhet të huazojnë një kamion për të transportuar mbledhjet deri te një firmë private riciklimi, e cila përpin gati gjysmën e fitimeve të tyre javore.
Albert Kinolli, një deputet rom që ishte pejsë e parlamentit në legjislaturën e kaluar, thotë se shumë prej anëtarëve të komunitetit të tij e kryejnë këtë punë nga dëshpërimi.
“Romët nuk kanë zgjidhje tjetër përveçse të luftojnë për të mbijetuar duke kontrolluar kontejnerë dhe duke mbledhur mbeturina,” i tha ai AFP-së.
Përpjekjet për të zgjidhur çështjen u shuan nga rënia e qeverisë këtë verë, shtoi ai.
Ndërkohë, familjet si ajo Maksuti vazhdojnë të sigurojnë jetesën, duke sjellë në shtëpi deri në tetë euro, në rastin më të mirë.
“Tetë euro janë para të mëdha. Kjo është një e ardhur e madhe për mua,” thotë Bujari. /tesheshi.com/
