Bota, ose të paktën ato pjesë të saj që ishin pjesëmarrëse të vërteta në ngjarjet e Luftës së parë Botërore, shpesh i kthehen historisë dhe duan të kërkojnë arsyetime e argumente të reja; disa të shfajësohen e disa të fajësojnë për rrënjët e konflikteve të mëvonshme.
“The Economist” në rubrikën e saj ku shpjegon dhe analizon argumente të ndryshme që dalin sipër debatit publik kohë pas kohe, ngre një tezë interesante: Lufta e parë Botërore në të vërtetë nuk ishte e para.
Shkojmë fillimisht në nisjen e ngjarjeve.
Pikënisja pothuajse rastësore e luftës, midis 28 qershorit 1914, kur trashëgimtari i fronit të Austro-Hungarisë, u vra nga një nacionalist boshnjak dhe ditëve të para të gushtit kur Gjermania i shpalli luftë Rusisë dhe Francës, duke tërhequr pas edhe aleaten e tyre Britaninë, i ka mahnitur gjithnjë historianët.
Dhe tmerret që pasuan, kanë tërhequr vëmendjen dhe habinë e të gjithëve, edhe pse në një mënyrë të ndryshme. Por a e meriton konflikti titullin “Lufta e Parë Botërore”? Pa dyshim, që ishte një luftë botërore. Por, e sigurtë është se nuk ishte e para. Kjo aureolë i përket një lufte që shpërtheu 160 vjet më herët, në vitin 1754, dhe që vazhdoi deri në vitin 1763. Luftimet nuk nisën në Europë deri në vitin 1756 që është arsyeja përse konflikti njihet si Lufta Shtatëvjeçare në këtë pjesë të botës. Por ishte vërtet globale. Çdo kontinent i banuar përveç Australisë shënoi luftime në tokën e vet dhe fuqitë e pavarura në ato tre kontinente ishin pjesëmarrëse.
Veprimi i parë i këtij konflikti të parë botëror u krye nga një oficer i ri që më pas vijoi karrierën me gjëra shumë më të mëdha. Më 28 maj 1754, një grup i vogël ushtarësh nga kolonia britanike e Virxhinias në SHBA, nën komandën e Xhorxh Uashingtonit u përballën me një grupim të trupave franceze që ishin duke mbërritur nga Franca e Re, apo Kanadaja e sotme në territorin që britanikët e konsideronin të tyrin. Në vend që të përballej me ta në mënyrë paqësore siç ishte udhëzuar, Uashingtoni përfundoi duke vrarë disa prej tyre, përfshirë edhe komandantin e grupit. Konflikti në Amerikën e Veriut, më pas vijoi mes palëve në aleanca respektive me banorët vendas të Amerikës.
Dy vjet më vonë, aleatja e Britanisë, Prusia sulmoi shtetin e vogël gjerman të Saksonisë, duke bërë që aleatja e Saksonisë, Austria dhe më pas edhe aleatja e Austrisë, Franca (për pasojë edhe armikja e Francës dhe aleatja e Prusisë, Britania) të hynin në konflikt në tokën europiane. Duket të jetë një rrjedhojë ngjarjesh çuditshëm e ngjashme me efektin domino të vitit 1914, kur një sulm i aleates së Gjermanisë, Austrisë mbi shtetin e vogël ballkanik të Serbisë, solli angazhimin në luftë të aleates së Serbisë, Rusisë, e cila më pas kërcënoi Gjermaninë, e kjo e fundit më pas u shpalli luftë të dyjave si Rusisë, ashtu edhe aleates së Rusisë, Francës.
Lufta u globalizua me shpejtësi. Si Britania ashtu edhe Franca përforcuan trupat e tyre koloniale në Amerikën e Veriut, dhe nisën të sulmojnë kolonitë e njëra-tjetrës në Inditë perëndimore dhe në qendrat tregtare në Afrikë e në Indi.
Në Indi u përfshinë në konflikt edhe disa nga shtetet-principata që së fundmi kishin dalë nga perandoria e kalbëzuar Mugal. Britania përfundoi duke marrë nën kontroll njërën prej këtyre principatave, Bengalin. Lufta mbërriti në Amerikën e Jugut kur, afër fundit, Spanja u bashkua me anën franceze dhe sulmoi një nga kolonitë amerikane të aleates së Britanisë, Portugalisë.
Ashtu si dhe Lufta e parë Botërore, konflikti global riformatoi globin. Në të vërtetë, është arsyeja përse bota moderne është anglisht-folëse. Franca u shkatërrua si fuqi koloniale, dhe nuk u kthye seriozisht në biznesin e pushtimit të territoreve jashtë vendit deri kur sulmoi Algjerinë në vitin 1830. Gjithë lindja e Amerikës së Veriut, deri në Misisipi u bë britanike, përveç qytetit të Nju Orlins, që u bë spanjoll. Dhe po ashtu u vendosën themelet e sundimit britanik në Indi.
Sa i përket Xhorxh Uashingtonit, ai përfundoi duke drejtuar një ushtri rebele kolonialistësh që në fund, vendosën se do të ishte më mirë nëse qeverisnin vetëm. Konflikti që ai nisi në vitin 1754 ishte lufta e parë e vërtetë botërore, edhe pse zakonisht nuk referohet si e tillë; por mund të kuptohet qartë përse disa historianë preferojnë ta quajnë Lufta Botërore Zero.
Përgatiti: Juli Prifti – /tesheshi.com/
