Niveluesi i Madh: dhuna dhe historia e pabarazisë që nga epoka e gurit deri në shekullin e 21-të. Si lehtësues momentar, Depresioni i Madh duket një kandidat jo i përshtatshëm. Por, kur shkon në faqen 363 të librit “Niveluesi i Madh”, nga autori Walter Scheidel, kthehet ndjesia se vërtet kjo ngjarje rrënuese për Amerikën e paska pasur edhe një ndikim pozitiv, atë të nivelimit të pabarazisë. Kështu, si shembull unik, pasi asnjë recesion tjetër në Amerikë nuk ka sjellë efekte të njëjta – rritja e rrogave ishte reale dhe të ardhurat e më të pasurve ranë në atë nivel që “patën një ndikim të fuqishëm në pabarazinë ekonomike”. Vërtet që ky depresion solli vuajtje të mëdha dhe varfëri të tmerrshme. Por nuk shkaktoi vdekjen e miliona njerëzve dhe në këtë drejtim, qëndron në një pozicion unik.
Nëse kjo llogaritet si lehtësim, mund të nisim të imagjinojnë shkallën e fatkeqësive që vijnë para dhe pas tij. Historiani nga Vjena, profesor në universitetin e Stanfordit e vendos debatin se pabarazia në rritje që konstatohet në punimet e ekspertëve të kohës sonë, në kontekst të gjerë historik, duke shqyrtuar edhe rrethanat nën të cilat pabarazia është ulur, apo niveluar.
Pasi ka mbledhur një spektër të gjerë literature akademike për të prodhuar vëzhgimin që nis nga epoka e gurit, ai pretendon se pabarazia brenda vendeve është pothuajse gjithnjë ose e lartë ose në rritje, falë mënyrave me të cilat fuqitë ekonomike dhe politike mbështesin njëra-tjetrën, dhe që ua kalojnë këtë mbështetje brezave. Sipas tij, pabarazia, në kundërshti me teorinë e disa të tjerëve, nuk mban në vetvete farat e rënies së vet.
Vetëm katër gjëra, sipas argumenteve të Scheidel, shkaktojnë nivelim në shkallë të gjerë. Epidemitë dhe pandemitë ia arrijnë të nivelojnë pabarazinë, sikundër bëri “vdekja e zezë” kur ndryshoi vlerat relative të tokës dhe punës në fund të periudhës mesjetare në Europë. Të njëjtën gjë mund ta bëjë edhe rënia totale e shteteve të tëra dhe sistemeve ekonomike, ashtu si ndodhi në fund të dinastisë Tang në Kinë dhe me shpërbërjen e pjesës perëndimore të perandorisë Romake.
Kur të gjithë përfundojnë si lypsarë, të pasurit humbasin më shumë. Revolucioni total, si ai llojit rus apo kinez, hyn në këtë kategori. Në të njëjtën mënyrë mund të llogariten edhe sivëllezërit e tyre, revolucionet e shekullit të 20-të: luftërat me mobilizim masiv.
Dhe kjo është e gjitha. Krizat financiare mund ta rrisin pabarazinë po aq shpesh sa edhe mund ta ulin atë. Reformat politike janë në të shumtën e kohës, jo efikase, pjesërisht për shkak se ato shpesh synojnë balancën e pushtetit midis të pasurve në të drejtën e tyre dhe të pushtetshmëve politike, sesa synojnë nivelimin për ata që nuk kanë asgjë.
Reformat e tokës, lehtësimi i borxheve dhe emancipimi i skllavërimit nuk sjellin ndonjë gjë të madhe, edhe pse shansi i tyre për të ndikuar në nivelim shtohet nëse ato janë të dhunshme. Por dhuna nuk çon në vetvete drejt një barazie më të madhe, përveçse kur është në shkallë të gjerë. “Trazirat më popullore në histori”, shkruan Scheidel, “kanë dështuar krejt për të sjellë barazi”.
Ndoshta pjesa më tërheqëse e librit është grumbullimi i kujdesshëm i të dhënave që tregojnë se lufta me mobilizim masiv ishte shkaku i mbuluar përcaktues që solli rënien e paprecedent të pabarazisë që u vërejt në botën perëndimore midis viteve 1910 dhe 1970 (edhe pse depresioni i madh huazoi një dorë të rëndësishme në ndihmë). Duke kërkuar sakrifica nga të gjithë, sistemimi i burimeve kombëtare në një shkallë të tillë nën rrethana të tilla krijoi një rast pazakonshmërisht të fortë për rrudhjen e të pasurve.
Taksat mbi të ardhurat dhe ato për pronën u rritën në mënyrë spektakolare gjatë dy luftërave botërore (taksa rekord mbi të ardhurat u shënua me 94 për qind në Amerikë në vitin 1944, ndërsa taksa mbi pronën kulmoi me 77 për qind në vitin 1941). Dëmtimet fizike të të mirave kapitale reduktuan asetet e të pasurve, gjithashtu, ashtu sikundër bëri edhe inflacioni i pasluftës. Luftërat gjithashtu, tërhoqën anëtarësi në sindikata – një nga faktorët e lidhur me luftën që luajti rol në mbajtjen e pabarazisë në nivele të ulëta për rreth një brez të tërë pas vitit 1945, përpara se të rritej sërish në vitet 1980.
Shekulli i 20-të ishte një epokë e rritjes së demokratizimit, po ashtu. Por, Scheidel e sheh këtë si një pasojë tjetër të luftës së përgjithshme. Ai ndjek në këtë argument, Maks Weber, një nga themeluesit e sociologjisë, duke e parë demokracinë si një çmim që elitat e paguajnë për bashkëpunimin me klasat jo-aristokratike në luftën masive, gjatë të cilave legjitimohet nivelimi i thellë ekonomik. Duke shkuar përtej punës së Daron Acemoglu dhe kolegëve të vet,
Scheidel argumenton se demokracia nuk ka ndonjë efekt të qartë mbi pabarazinë në kohë të tjera, veç luftës, (një paralele e këndshme me këtë panoramë të shekullit të 20-të sillet nga Athina klasike, një demokraci ku gjithashtu kishte, krahasimisht, nivele të ulëta të pabarazisë në të ardhura e që ishte e ndërtuar gjithashtu mbi mobilizimin masiv, të domosdoshëm për luftërat e kohës).
Nivelimet katastrofike do të jenë më pak të mundshme në të ardhmen. Pandemitë janë një rrezik real, mirëpo epidemitë e krahasueshme me ato të vdekjes së zezë, nuk kanë gjasa. As revolucionet e përgjithshme apo luftërat ku marrin pjesë ushtri milionëshe. Mbi të gjitha këto, që nga Revolucioni Industrial, është rritur prosperiteti, pavarësisht pabarazisë. Dhe në dekadat e fundit, pabarazia në shkallë globale ka rënë.
Lajme të mira në përgjithësi, por lajme që i lënë lexuesit që do të pëlqenin të dëshmonin për më pak ekonomi të pabarabarta individuale, në një lloj dileme. Edhe pse një përpjekje e kotë, Scheidel provon se përpjekjet për të lehtësuar pabarazinë përmes politikave të rishpërndarjes dhe fuqizimit të punës, të paktën nuk kanë shfaqur shenja se po shkaktojnë ndonjë dëm. Ato mundet, madje, të mbajnë nën kontroll rritjen e mëtejshme të pabarazisë, por ato me zor se mund të kenë ndikim në drejtimin e ndryshimeve. Dhe këto politika mund të kenë edhe kosto oportune: nëse historia nuk sjellë mbështetje për të menduar se reduktimi i thellë e paqësor i pabarazisë mund të jetë i mundur, ndoshta progresistët duhet t’i ngarkojnë vetes detyra të tjera.
Ekzistojnë dy mundësi të tjera. Njëra prej tyre është se rrethanat historike mund të ndryshojnë. Ashtu si tregon edhe historiani Scheidel, shekulli i 20-të ishte shumë u ndryshëm nga gjithçka që kishte ardhur më herët. A nuk është e mundur që një tjetër transformim më pak i tmerrshëm, por po kaq i thellë në mënyrën sesi popujt dhe kombet bashkëjetojnë ose jo, të mund të ndodhë? Nëse, për shembull, inteligjenca jo-njerëzore që po shtohet vendos se nuk dëshiron të jetë pronë e kërrkujt, e atëherë ta konfiskojë veten nga pronarët, a do të sillte kjo një ndryshim?
Mundësia tjetër është se disa mund ta shohin rënien e civilizimeve si një çmim që ia vlen të paguhet për Utopinë që mund të rindërtohet nga rrënojat – ose thjesht mund t’u pëlqejë të shohin sesi digjet bota. Individë dhe grupe të vogla mund të ëndërrojnë për dhunën bërthamore, apo bioteknologjike, në një shkallë që ishte e pamendueshme në të kaluarën. Pasuria mund të përqëndrohet pashmangshmërisht me kalimin e kohës, por jo aftësia për të shkatërruar.
Përgatiti: Juli Prifti – /tesheshi.com/
