Samer al-Ahmed e kujton mirë madhësinë e kapanxhës në fundin e derës së qelisë së tij pasi rregullisht detyrohej të fuste kokën përmes saj. Rojet e burgut e tërhiqnin kështu që fyti mbështetej mirë pas anës së kapanxhës, dhe kërcenin mbi kokën e tij me të gjithë peshën e tyre, derisa gjaku niste të mbushte dyshemenë.
Kjo është nja nga shumë mënyrat e torturës që përdorej në burgun ushtarak, Saydnaya, burgu më famkeq në Siri, një kompleks i fshehur por që tashmë ka dalë në pah nga një model dixhital, pjesë e punës së Amnesty International për të rritur ndërgjegjësimin ndaj historive të pathëna të regjimit brutal të presidentit Assad.
Një pikë e zezë në hartën e të drejtave të njeriut, burgu i sigurisë së lartë ka qenë jashtë mundësisë së arritjes nga gazetarët dhe grupet e monitorimit gjatë viteve të fundit. Shtrihet rreth 25 kilometra në veri të Damaskut, në afërsi të manastirit antik Saydnaya, ku muslimanët dhe të krishterët janë falur së bashku për shekuj të tërë. Një godinë e heshtur prej betony në formë tërfili është e dukshme nga Google Earth, në mes të një komplesi shkretëtinor prej 100 hektarësh. Asgjë nuk dihej se çfarë ndodhte brenda tij deri më tani. 
Për të përkuar me publikimin e një raporti të ri që vlerëson se mbi 17 mijë njerëz kanë vdekur në duart e autoriteteve siriane që nga nisja e krizës në mars 2011, Amnesty bashkëpunoi me agjencinë arkitekturore të mjekësisë ligjore në universitetin e Londrës, për të rindërtuar burgun.
“Ndërsa lidhnim së bashku pjesët e modelit, kuptuam se ndërtesa nuk ishte vetëm vendi ku ndodhte burgosja, mbikqyrja e torturimi, por në vetvete godina ishte një instrument arkitekturor torture”.
Kjo punë provokative e ekipit të arkitektëve është shtrirë edhe në pjesë të tjera, që nga strategjitë hapësinore të mbrojtjes së Izraelit në Palestinë, deri tek sulmet me dronë në Afganistan dhe topografinë e genocidit në xhunglën e Guatemalës. Ekipi është unik në punën që zhvillon dhe puna e tyre përdoret si provë në hetimet e OKB-së dhe në proceset në gjykatën penale Ndërkombëtare.
Në punimin për Amnesty, ekipi e nisi procesin intensiv me intervistimin e personave që kishin qenë të burgosur në Saydnaya të cilët ishin arratisur nga kufiri me Turqinë, e kjo për të ndërtuar një fotografim të detajuar të ndërtesës.
“Burgu është si një dhomë ku jehon zëri: nëse një person torturohet është njësoj sikur të torturohen të gjithë përnjeherësh, nuk mund ta shmangësh këtë”, thotë Abu Hamdan
Të burgosurit qëndronin me sy të lidhur, dhe të privuar nga ndjesia e shikimit për muaj dhe vite, personat në Saydnaya bëheshin të ndjeshëm ndaj tingujve, në gjendje të shquanin tingullin e rripave që godisnin, kabllove elektrikë apo shkopinjve në trupin e dikujt, apo edhe ndryshimet e tingujve mes torturave në qeli, të atyre që qëlloheshin me grushta, me shkelma apo që përplaseshin pas murit.
Qëllimi i rikrijimit të qendrës së tmerrshme të torturave me detaje kaq të gjalla, sipas Amnesty, është i dyfishtë. Nuk është vetëm në funksion të dëshmive të mëtejshme, por shërben si një formë e fuqishme avokatie. “Qëllimi është që vendi të mbyllet dhe që Assad të mos ketë vend në asnjë marrëveshje të ardhshme paqeje.”
Për Diab Serriya, i cili u burgos në Saydnaya nga viti 2006 deri në vitin 2011, rindërtimi i burgut shërben si një kujtesë e fundit. “Humba pesë vjet të jetës sime atje, gati vdiqa atje”, thotë ai. “Dua vetëm që të mbetet në kujtesë në mënyrë që brezat e tjerë të shohin këtë vend të tmerrshëm kun a torturuan. Bota duhet ta dijë sesi duket vendi më i tmerrshëm në tokë”.
Përgatiti: Juli Prifti – /tesheshi.com/
