Banorët e një prej vendeve që renditen si më të lumturat në botë, nuk e kanë problem, përkundrazi, të ndajnë përvojën në një prej çështjeve që pjesa më e madhe e njerëzve përpiqen ta shmangin në bisedat e tyre. Vdekja.
Në një artikull interesant “BBC Travel” rrëfen eksperiencën e një turisti që pasi, mbërriti në Thimphu, kryeqytetin e Butanit, përfundoi për vizitë në një klinikë mjekësore, për shkak të një episodi ankthi.
Duke qëndruar para mjekut, të quajtur Kerma, ai vendos të rrëfejë gjëra shumë personale, ndoshta edhe për shkak të simptomave që ndjente, marramendje, ngushtim të frymëmarrjes, mpirje të këmbëve dhe duarve nga të cilat mendoi se do të vdiste. Pas disa testeve dhe analizave, doli se nuk kishte asgjë.
“Asgjë”, tha doktori, i cili që përpara se pacienti i tij të mbaronte ankesat, e dinte se ato ishin të pabazuara. Ai i tha turistit se nuk ishte duke vdekur, të paktën jo aq shpejt sa ai mendonte. Thjesht kishte pasur një sulm paniku.
Ajo që turisti donte të dinte, nisur nga përvoja e këtij episodi paniku, ishte se përse po e kapte paniku tani, kur jeta e tij po shkonte përgjithësisht mirë, dhe se çfarë mund të bënte për të shmangur ankthin në të ardhmen.
“Keni nevojë të mendoni për vdekjen për pesë minuta çdo ditë”, u përgjigj mjeku. “Do ju kurojë”.
“Është kjo gjëja, kjo frikë nga vdekja, kjo frikë se do vdesësh përpara se të kesh përfunduar atë që dëshiron apo përpara se të rrisësh fëmijët. Kjo është ajo që po të krijon telashe”.
“Por, përse duhet të mendoj për diçka kaq dëshpëruese?”
“Njerëzit e pasur në Perëndim… ata nuk kanë prekur trupa të vdekur, plagë të freskëta, gjëra të kalbura. Ky është një problem. Këto janë tipare njerëzore. Ne na duhet të jemi gati për momentin kur të pushojmë së ekzistuari”.
Madje, duke dhënë këshillën për të menduar për vdekjen 5 minuta në ditë, mjeku po e merrte pak shtruar. Në kulturën e Butanit, njeriu supozohet të mendojë për vdekjen pesë herë në ditë. Një gjë e tillë do të ishte e çuditshme për pjesën më të madhe të kombeve të tjera, e sidomos kur bëhet fjalë për Butanin që në imagjinatën e njerëzve shkon baraz me kuptimin e lumturisë. A mos është Butani, në të kundërt, një tokë e errësirës dhe dëshpërimit?
Jo domosdoshmërisht. Disa kërkime të fundit sugjerojnë se, duke menduar për vdekjen kaq shpesh, banorët e Butanit mund të kenë zbuluar një domethënie. Në një studim të vitit 2007, psikologët e universitetit të Kentakit, Nathan DeWall dhe Roy Baumesiter ndanë disa dhjetëra studentë në dy grupe. Njërit grup iu tha të mendonte për një vizitë të dhimbshme tek dentisti, ndërsa grupi tjetër u instruktua për të medituar për vdekjen e atyre vetë. Të dyja grupeve më pas iu kërkua të ndërtonte fjalë me një rrënjë të caktuar. Grupi i dytë, ai që kishte menduar për vdekjen, e tejkaloi shumë grupin e parë në ndërtimin e fjalëve pozitive si “gëzim”. Kjo bëri që kërkuesit të dalin në përfundimin se “vdekja është një fakt kërcënues nga ana psikologjike, por kur njerëzit meditojnë për të, duket se sistemi automatik nis të kërkojë për mendime të gëzuara”.
Asnjë nga këto eksperimente, me gjasa nuk do të habiste mjekun apo qytetarët e tjerë të Butanit. Ata e dinë se vdekja është pjesë e jetës, duam apo nuk duam ne, dhe injorimi i kësaj të vërtete thelbësore vjen me një kosto shumë të rëndë psikologjike.
Linda Leaming, autore e librit interesant “Udhërrëfyesi drejt Lumturisë: çfarë mësova në Butan për jetën, dashurinë dhe rizgjimin”, e di këtë, po ashtu. “Kuptova se të mendoja për vdekjen, nuk më sillte dëshpërim. Më bën të kap momentin dhe të shoh gjëra që përndryshe, nuk do i shihja”, shkroi ajo. “Këshilla ime më e mirë: shkoni atje. Mendoni të pamendueshme, gjënë që ju frikëson më shumë ta mendoni disa herë në ditë”.
Në kundërshtim me shumë njerëz në Perëndim, banorët e Butanit nuk e izolojnë vdekjen. Vdekja dhe imazhet e vdekjes janë kudo, sidomos në ikonografinë budiste ku gjenden ilustrime plot ngjyra edhe pse të frikshme. Askush, madje as fëmijët, nuk mund të largohen nga këto imazhe, apo nga kërcimet rituale që inskenojnë vdekjen.
Rituali pajis banorët me një kontenier për zinë, dhe në Butan, kontenieri është i madh dhe i përbashkët. Pasi dikush vdes, ekziston një periudhë 49 ditore e mbajtjes së zisë që përfshin rituale të hollësishme e të zbatuara në mënyrë të kujdesshme.
“Eshtë më mirë se çdo anti-depresant”, thotë Tshewang Dendup, aktor nga Butani. Banorët mund të duken të ftohtë në këtë kohë. Por ata nuk janë. Ata mbajnë zi përmes ritualeve.
Përse një sjellje kaq e ndryshme ndaj vdekjes? Një arsye përse banorët e Butanit mendojnë kaq shpesh për vdekjen është sepse ajo ndodhet gjithandej rreth tyre. Për një komb të vogël, rreziqet që të përballin me vdekjen janë të shumta. Mund të takosh fundin tënd në rrugët dredha-dredha e të pabesa. Mund të sulmohesh nga një ari, të hash kërpudha helmuese apo të vdesësh nga dielli.
Një tjetër shpjegim është besimi i thellë budist, ngulitur në këtë vend, sidomos pjesa e rimishërimit. Nëse e di se do të kesh një tjetër mundësi jete, ke më pak frikë nga fundi i jetës aktuale. Ashtu si thonë budistët, nuk duhet të kesh frikë nga vdekja, po aq sa nuk ke frikë të heqësh rrobat e vjetra.
E gjitha kjo nuk ka kuptimin, sigurisht, se banorët e Butanit nuk përjetojnë frikë apo trishtim. Sigurisht që po. Por, ashtu si ata vetë shpjegojnë, ata nuk u largohen emocioneve të tilla. “Ne në Perëndim, thotë Linda Leaming, duam ta ndreqim veten kur ndihemi të trishtuar”. “Ne e kemi frikë trishtimin. Është diçka që duhet tejkaluar, që duhet mjekuar. Në Butan, kjo është pjesë e pranimit, pjesë e jetës”.
Në fund të aventurës në Butan, turisti i “BBC Travel” nisi të mendojë për vdekjen një herë në ditë, për të shmangur ankthin, ashtu si edhe e këshilloi mjeku në Butan. Kur ndihet veçanërisht dhe pashpjegueshërisht keq, ai mendon edhe dy herë në ditë për të.
Përgatiti: Juli Prifti – /tesheshi.com/
