Pirenejtë është vargmali që formon kufirin natyror midis Francës dhe Spanjës. Dhe megjithëse për shekuj këto male kanë jetuar në mbiprodhimin gjeologjik të Alpeve, ato kanë hijeshinë e tyre të veçantë. Dhe së bashku shfaqin një antropogjeografi e veçantë nga një mori gjuhësh dhe etnish, që jetojnë përgjatë majave të bukura malore në udhëtimin e tyre nga Atlantiku në Mesdhe.
Gjatë gjithë historisë, Pirenejtë kanë qenë gjithmonë kalimi (apo edhe pengesa) nga ana e Evropës qendrore në gadishullin Iberik dhe anasjelltas. Megjithatë, në fillim të shekullit të 20-të, u hodh hapi më serioz për t’i bërë Pirenejtë pikë takimi midis dy palëve. Ishte koha kur u vendos të lidhej Parisi dhe Madridi me hekurudhë dhe të ndërtohej një stacion ikonik hekurudhor lart në male. Stacioni legjendar i Canfranc.
Stacioni u konceptua si një ide në mesin e shekullit të 19-të, por vendimet përfundimtare u deshën me dekada për t’u marrë. Pala spanjolle donte të ndërtonte një stacion madhështor, duke pasur plane shumë ambicioze për funksionimin e tij. Më në fund arritën ta përfundojnë atë midis viteve 1923 dhe 1928 dhe në inaugurimin e tij morën pjesë mbreti Alfonso XIII i Spanjës dhe presidenti i atëhershëm i republikës franceze, Gaston Doumergue.
E gjithë kjo vonesë kishte krijuar tashmë një vello të rëndë mbi stacion. Ishte koha kur Evropa kërkonte mënyra për t’u bashkuar, por më së shumti po gjente arsye për të qëndruar e ndarë.
Ndërtesa ishte madhështore në përmasa, duke qenë mbi 240 metra e gjatë, kishte dhjetëra dhoma me 365 dritare dhe 156 dyer. Arkitektura e saj ishte një përzierje e estetikës Art Nouveaux me huazime nga stili greko-romak në hapësirat e brendshme. Mediat e kohës u deklaruan të ekstazuara nga madhështia e ndërtesës, e cila në kohën e saj ishte stacioni i dytë më i madh i trenit në Evropë pas atij të Lajpcigut.
Por stacioni hekurudhor nuk kishte me vete favorin e historisë. Që në fillim ai u përball me vështirësi të mëdha, pasi hapi aktivitetet e tij tregtare pak para rrëzimit të vitit 1929. Dy vjet më vonë, një zjarr i madh shkaktoi dëme të mëdha në ambientet e tij. Më 1936 filloi Lufta Civile Spanjolle dhe sapo mbaroi filloi Lufta e Dytë Botërore. Më pas erdhi ngritja e diktaturës Franko, e cila vendosi pengesa të reja në marrëdhëniet e Spanjës me Francën, me rezultatin që sindikata hekurudhore dhe stacioni Canfranc nuk panë asnjë shenjë rimëkëmbjeje deri pas mesit të viteve 1950.
Stacioni pjesën më të madhe të reputacionit të tij paradoksal ia detyron veprave të errëta të pushtimit gjerman gjatë Luftës së Dytë Botërore, kur u quajt “Casablanca e Pirenejve”. Stacioni u bë qendër e të gjithë veprimtarisë së paligjshme midis zonave të okupuara gjermane dhe Spanjës neutrale. Hekurudha transportonte ngarkesa tungsteni (të nevojshme për prodhimin e bombave naziste) në Gjermani, si dhe sasi të mëdha ari të vjedhur (vlerësuar në mbi 86 tonë) nga hebrenjtë dhe rezervat e vendeve të pushtuara në Spanjë dhe Portugali.
Nga sallat e saj marshuan dhjetëra spiunë, falsifikues pasaportash, të jashtëligjshëm të çdo lloji, kontrabandistë dhe të arratisur nga burgu. Ishte gjithashtu një pikë shpëtimi për hebrenjtë, duke përfshirë personalitete të famshme si piktorët Max Ernst e Marc Chagall apo balerinën Josephine Baker. Edhe nazistët e kërkuar kaluan atje, duke ikur në Amerikën e Jugut. Gjatë atyre viteve të vështira nën pushtimin nazist, stacioni Canfranc dukej si një vend në periferi të historisë, një teatër i izoluar intrigash dhe korrupsioni, që e ndoqi ndërtesën edhe pas përfundimit të luftës. Fama e tij në mënyrë paradoksale u përhap në të gjithë Evropën. Dhe jo rastësisht shërbeu ndër të tjera si ambient për xhirimet e filmit “Doktor Zhivago” në vitin 1965 me Omar Sharif.
Pas përfundimit të luftës, qarkullimi hekurudhor gradualisht u kthye në nivele normale. Stabiliteti relativ i përjetuar gjatë viteve 1950 dhe 1960 solli një periudhë prosperiteti për zonën përreth, por kjo shpejt doli përsëri jetëshkurtër. Stacioni u mbyll përgjithmonë dhe papritmas më 20 mars 1970, kur një dalje e trenit rrëzoi një urë të madhe në anën franceze dhe të gjitha shërbimet janë pezulluar që atëherë. Stacioni mbresëlënës, së bashku me objektet e shërbimit të trenit, u shkatërruan plotësisht, pavarësisht përpjekjeve për të rihapur lidhjen hekurudhore deri në vitin 2018, kur arkitektët Joaquín Magrazó dhe Fernando Used, në bashkëpunim me qeverinë aragoneze dhe grupin e hoteleve Barceló, po përgatisnin planet për ta kthyer ndërtesën e stacionit në një hotel.
Hoteli i quajtur Royal Hideaway Hotel Canfranc Estación, i cili filloi të funksionojë në fillim të vitit 2023, u ndërtua në majë të ndërtesës së vjetër, duke ruajtur arkitekturën e saj bazë dhe duke modernizuar të gjitha hapësirat e brendshme. Kostoja e gjithë ringritjes arriti në 27 milionë euro, duke krijuar përfundimisht një hotel unik me pesë yje, me 104 dhoma, suita luksoze, zona elegante të përbashkëta, pishina dhe Spa, restorante që funksionojnë në karroca të restauruara nën atmosferën e gjithëpranishme të një epoke tjetër.
Përveç atyre që duan të shijojnë disa ditë luksi në ajrin e pastër të Pirenejve, ndërtesa është gjithashtu një pikë referimi e një pelegrinazhi të veçantë për ata që duan historitë e çuditshme të shekullit të 20-të dhe traditën industriale të Evropës. Stacioni famëkeq Canfranc vazhdon kështu udhëtimin e tij, pasi i ka shpëtuar rrënojave të “Titanikut” të tij, tani duke kujtuar nëpër dhomat e saj të lëmuara mirë me pesë yje, një histori ambicieje të kota dhe dështimesh dërrmuese, 1000 metra të larta në kalimet malore të Pirenejve. /tesheshi.com/
