Ylli dikur i shkëlqyer i Silicon Valley, i cili premtoi një revolucion të vërtetë në analizat e gjakut, u dënua me më shumë se 11 vjet burg.
Fjala është për 38-vjeçaren Elizabeth Holmes, “femrën Steve Jobs” – siç e kanë quajtur në të kaluarën – e cila u shpall fajtore për mashtrimin e atyre që investuan në start-up Theranos.
“Unë e doja Theranos. Ishte puna e një jete. Ekipi im ishte e gjithë bota ime. Jam e shkatërruar nga dështimi im. Me vjen shumë keq. Unë dhashë gjithçka që kisha për të ndërtuar këtë kompani”, tha ajo me lot në sy, pas shpalljes së vendimit.
Linja mbështetëse, sipas dokumenteve të gjykatës amerikane, kishte propozuar një dënim maksimal prej 18 muajsh burg. Por gjykatësit vendosën që Holmes, e cila ndërkohë është në pritje të fëmijës së saj të dytë, do të kalojë 135 muajt e ardhshëm, ose 11 vjet e 3 muaj, pas hekurave në një qeli.
Mashtrimi filloi të “zbulohej” në vitin 2015, kur gazetarë, shkencëtarë dhe sinjalizues zbuluan një sërë detajesh se si 38-vjeçarja dhe bashkëpunëtorët e saj po mashtronin klientët, investitorët dhe punonjësit në lidhje me avancimin e supozuar të një teknologjie revolucionare në testet e gjakut.
Rënia totale erdhi në vitin 2018, kur kompania prej 9 miliardë dollarësh bëri kërkesë për falimentim.
Ajo dikur cilësohej si miliarderja më e re në SHBA, ndërsa në fund të vitit 2014 ishte në krah të ish-“planetarit” Barack Obama, me titullin e nderit “ambasadore presidenciale për sipërmarrjen globale”.
E lindur më 3 shkurt 1984 në Uashington (nga një nënë që punonte në stafin administrativ të Kongresit dhe një baba që ishte ekzekutiv i rangut të lartë të Enron – një kompani energjetike që u përfshi në një skandal kontabiliteti dhe falimentoi) ajo donte të studionte mjekësi për të ndjekur gjurmët e stërgjyshit të saj. Megjithatë, nuk mundi pasi u pengua nga frika prej shiringave dhe gilpërave.
Përfundimisht, kaloi në inxhinieri kimike, ku shkëlqeu në vitin e parë dhe fitoi një bursë prer 3,000 dollarë. Por në moshën 19-vjeçare u largua nga universiteti për të themeluar kompaninë e diagnostikimit Theranos.
Pajisja “revolucionare” Edison u prezantua si një mjet diagnostikues inovativ, i cili u mundësonte pacientëve me një majë të vetme gishti- dhe kryesisht pa shumë para – të testoheshin për më shumë se 200 sëmundje në farmacitë e lagjes.
Holmes, e cila e kishte zili lavdinë e gjeniut Steve Jobs dhe u përpoq ta “kopjonte” atë dhe në veshje, jo vetëm që nuk arriti asnjë nga arritjet e idhullit të saj, por emri i saj do të shoqërojë gjithmonë një nga mashtrimet më të mëdha të biznesit në histori.
Gjyqi
Gjyqi i profilit të lartë i themelueses së startup-it të diagnostikimit Theranos u zhvillua në San Jose, vetëm disa milje nga vendi ku dikur ishte selia vezulluese e Theranos.
“Pajisja mjekësore që shpëton jetën”, siç e quajti ajo “ipodi-in e kujdesit mjekësor”, i cili supozohej të kryente me shpejtësi dhe saktësi 200 analiza të ndryshme gjaku duke përdorur vetëm një pikë të vogël nga maja e gishtit, doli të ishte një mashtrim.
Holmes tha se ishte frymëzuar nga frika e saj prej gjilpërave për këtë metodë të veçantë të testimit. Ai donte të revolucionarizonte industrinë mjekësore duke eliminuar nevojën për mostra të mëdha gjaku në qendra të shtrenjta diagnostikuese. Kompania e sapothemeluar madje kishte vlerë 9 miliardë dollarë.
Ajo që pakkush e dinte në atë kohë, pasi kreu i Theranos dhe partneri i saj (atëherë), Ramesh “Sunny” Balwani, kishin arritur ta mbulonin me shumë kujdes, ishte se pajisja nuk funksiononte.
Gjithsesi, makina portative e nxjerrjes së gjakut fshiu një “karrierë” disavjeçare, praktikisht pa ekzistuar, solli çmime dhe ndihmoi një start-up – “të ndërtuar” mbi “themelet” e lëkundshme – për të mbledhur një kapital prej 400 milionë dollarë dhe gradualisht duke iu rritur vlera në 9 miliardë dollarë.
Si u zhvillua skandali
Gjithçka doli në dritë falë intuitës, aftësive investigative dhe këmbënguljes së një gazetari dhe autori francezo-amerikan, dy herë fitues i çmimit Pulitzer. Gjashtë vjet më parë, kur John Carreyrou i Wall Street Journal vendosi të “gdhendte” historinë, rëra në orën e rërës së Elizabeth Holmes filloi të zbrazet.
Një raport pasonte tjetrin dhe pasoi një “cunami” zhvillimesh. Goditja e parë erdhi nga publikimi i informacionit se pajisja e Holmes ishte në gjendje të kryente vetëm teste minimale. Për shumicën e… 200 të reklamuarve, u përdorën makineri tradicionale laboratorike gjaku, të modifikuara për të qenë në përputhje me teknologjinë Theranos.
U zbuluan shumë raste që nuk fshiheshin sot më. Ndër të tjera, një grua mori rezultatet e gabuara të shtatzënisë. Një burrë të cilit i kishin thënë se kishte kancer të prostatës doli të ishte krejtësisht i shëndetshëm, ndërsa dy pacientë të tjerë morën rezultate false pas testeve për HIV.
John Carreyrou dhe raportimi i tij sollën fundin e Holmes. Më vonë ai e përfshiu rastin në librin “Bad Blood”.
“Lexova një portret të saj në The Neë Yorker dhe më bëri të habitshme që një vajzë 19-vjeçare pa trajnim mjekësor mund të shpikte një teknologji të tillë të testimit të gjakut. Disa javë më vonë, një informacion nga një prej burimeve të mia më shtyu të filloja hetimin…”, shpjegoi gazetari, raportimi instinktiv i të cilit ndihmoi në ekspozimin e mashtrimit të rrezikshëm dhe plasjen e “flluskave”.
Ai, natyrisht, nuk ishte i vetmi: sipërmarrësja e re gjeti përballë saj edhe dy shkencëtarë të shquar, profesorin greko-amerikan të Stamford-it, John Ioannidis dhe kolegun e tij qipriot Eleftherios Diamantis nga Universiteti i Torontos, të cilët ishin marrë që nga viti 2015 me teknologjinë nga Theranos.
Akuzat
Pyetjet, shqetësimet dhe komentet nuk vonuan për t’u lënë stafetën kontrolleve të organeve kompetente. Holmes u vu menjëherë në shënjestër dhe në vitin 2018, në një periudhë 3-vjeçare; rrëzimi i start-up-it të saj pas një ngritjeje spektakolare, pati si pasojë të natyrshme vendosjen e mëvonshme të një gjobe prej 500 mijë eurosh. Komisioni i Tregut të SHBA-së (edhe pse ajo u deklarua e pafajshme për asnjërën nga akuzat ndaj saj), vendosi për ndjekje penale dhe disa padi.
Prokurorët e akuzuan ish-biznesmenen amerikane për të paktën pesë vjet (2010-15) për paraqitjen e një imazhi të rremë tek investitorët e saj për të mbledhur qindra miliona dollarë, ndërsa pajisja në fjalë nuk arriti të realizonte atë që premtoi, me shumë probleme besueshmërie, duke përfshirë dhe rreziqet për shëndetin e pacientëve.
Në mënyrë të veçantë, Elizabeth Holmes dhe ish-partneri i saj dhe shefi operativ i Theranos u paditën në vitin 2018 për nëntë akuza për mashtrim dhe dy akuza për komplot. Gjyqi i Holmes fillimisht ishte caktuar për në mars 2021, por u shty për shkak të pandemisë. Ajo më pas arriti të merrte një shtyrje të dytë pasi do të lindte. Kështu, solli në jetë fëmijën e saj të parë me partnerin aktual më 5 gusht.
Falë premtimeve, bindjes dhe profilit të saj dinamik, sipërmarrësja e re arriti brenda pak vitesh të fitonte besimin e investitorëve me prestigj të jashtëzakonshëm, diçka e rrallë në botën e mbizotëruar nga meshkujt e inxhinierëve kalifornianë që enden në Silicon Valley. Ajo u mbështet nga ish-sekretari i shtetit Henry Kissinger, ish-sekretari i Mbrojtjes James Mattis dhe manjati i medias Rupert Murdoch, të cilët investuan më shumë se 100 milionë dollarë në Theranos, ndër të tjera.
Në kulmin e saj, kompania kishte vlerë 9 miliardë dollarë dhe zonja Holmes, aksioneri më i madh i saj, kishte vlerë 3.6 miliardë dollarë. /tesheshi.com/
