Nga Ermir Hoxha
Ramiz Duka jeton prej gati 30 vjetësh në SHBA, e sa herë kthehet në Dibër të Madhe ku i jeton një pjesë e familjes, nuk lë pa shkuar në Spas, fshatin ku ka lindur e jetuar fëmijërinë. Aty nuk ka frymë njeriu, nuk pipëtin asgjë, nuk dëgjohet as dhe një e lehur qeni apo cicërimë zogu, madje as ndonjë fëshfërimë gjetheje. Gjithçka është rrënuar, braktisur, dhe jeta pothuajse ka vdekur. Aty nuk jeton më askush. Të vetmit që frymojnë aty janë ca dhjetra-qindra kokë bagëti, që dhe ato tashmë janë për verim në mal. 
Sot nuk është e rrallë që një fshat të braktiset. Eshtë një fenomen që e has në çdo kohë e vend. Por çfarë e dallon Spasin në këtë shuarje të pazakontë të jetës së atyshme?
Spasi nuk është në ndonjë majë mali, jo në ndonjë zonë të shkretë, jo në ndonjë reliev të vështirë e jo larg ndonjë qendre urbane. Eshtë në një vend bukur mirë, në fushë, me një tokë pjellore dhe një rrugë të asfaltuar që të çon aty. Madje Ramizi të thotë se është ndër të rrallët fshatra të zonës me kanalizime, ndërkohë që ndodhet vetëm 10 minuta larg Dibrës së Madhe.
Po ç`ka ndodhur pra aty? Ç`flamë i ka rënë?
Spasi ndodhet afër kufirit me Shqipërinë, në anën maqedonase. Siç të rrëfejnë ish-banorët e atyshëm, pas viteve `90 me hapjen e kufijve, shqiptarë të anës tjetër kanë nisur t`u vijnë natën kaçakshe për t`i vjedhur: të mbjellat, bagëtitë, e sidomos katandinë e shtëpive, derisa ka ardhur puna që fshatarët të nisin të bëjnë roje me armë duke u vetëorganizuar me anë të një grafiku.
Shteti nuk u ka dalë dot për zot, e ndaj ata janë detyruar që vetë të mbrohen nga bashkëatdhetarët e tyre, të varfër materialisht e të rrënuar moralisht, nën një regjimi si ai i Enverit; derisa ka ardhur një ditë që u është pështirosur jeta e atyshme nën ankth e stres prej hajdutërisë.
E kështu, vit pas viti kënë nisur të braktisin shtëpitë duke u zhvendosur në qytet, në Dibër të Madhe kryesisht, derisa e gjitha jeta në fshat ka marrë fund. Pamja e atyshme të jep përshtypjen e një vendi të dalë nga lufta dhe, përbën një paradoks të madh fakti se matanë kufirit, prej aty nga vinin bandat e hajdutëve që ua nxinë jetën për vite me rradhë duke i detyruar të marrin arratinë, skamja ia ka lënë vendin një realiteti krejt tjetër, me shtëpi-vila të bukura përplot salltanete brenda. Janë të të vobektëve të djeshëm që kanë punuar në emigracion, por që e nisën përpjekjen për t`u mbrothësuar materialisht duke vjedhur fqinjët.
Ramizi ka një ëndërr
Ramizi e ka me shumë dëshirë të të tregojë edhe dhomën tek e cila ka ardhur në jetë, që dhe ajo si e gjithë shtëpia është shpërfytyruar.
I amerikanizuar në vizione dhe vullnet, ai të thotë se ka një ëndërr për fshatin e tij: që ta kthejë një ditë atë sërish në “jetë” sipas një projekti që aty parasheh ndërtim vilash të vogla për relaks fundjave, terrene sportive dhe argëtimi. Dhe në fakt, Spasi e ka gjithçka për t`u shndërruar në të tillë, përfshirë dhe kohën në të cilën nuk ka më “qënie grabitqare” që mund t`u vijnë nga ana tjetër e kufirit. Dhe ai beson se ëndrra e tij do bëhet një ditë realitet.
Pse Spas?
Spas është i tëri fshat shqiptar, por që ka një emër maqedonas. Spas do të thotë shpëtim në shqip. Sipas rrëfimeve të të moshuarve që ende janë ruajtur nga brezat ndër vite, për të mbërritur të freskëta deri më sot, ky emër lidhet me historinë e një banori maqedonas, i cili, duke i ikur një akti gjakmarrjeje, ka gjetur strehë pikërisht tek ata banorë, prej të cilëve ka marrë garancinë se jeta e tij është e shpëtuar sa të jetë mes tyre. E më pas, ky banor e ka rrëfyer ngado ku ka shkuar përvojën e tij të rrallë mes banorëve të atyshëm duke thënë se aty gjeti shpëtimin, aty ishte “spasi”.
Dhe është mizore të mendosh se nga shqiptari i atyshëm një maqedonas gjeti shpëtimin, ndërsa vetë ai (shqipari pra), nga shqiptari matanë kufirit gjeti rrënimin! /tesheshi.com/
