Mijëra njerëz priten sot në Srebrenicë për të përkujtuar gjenocidin e kryer 30 vjet më parë nga forcat serbe të Bosnjës, një nga masakrat më të këqija në tokën evropiane që nga Lufta e Dytë Botërore.
Srebrenica ishte episodi më i përgjakshëm në konfliktin ndërkomunal boshnjak (1992-1995), i cili përfshiu këtë ish-republikë jugosllave pas shpalljes së pavarësisë, të dëshiruar nga boshnjakët (myslimanët) dhe kroatët (katolikët), por të refuzuar nga serbët (ortodoksët).
E rrethuar për më shumë se tre vjet, enklava e Srebrenicës, në Bosnjën lindore, pranë kufirit me Serbinë, pavarësisht se ishte shpallur “zonë e sigurt” nga Kombet e Bashkuara, u sulmua në korrik 1995 nga forcat serbe të Bosnjës të udhëhequra nga gjenerali Ratko Mladiç.
Brenda pak ditësh, afërsisht 8 000 burra dhe djem boshnjakë u ekzekutuan atje, trupat e të cilëve u hodhën në dhjetëra varre masive.
Deri më sot, mbetjet e më shumë se 80% të viktimave janë gjetur dhe varrosur.
Në një përpjekje për të fshehur rëndësinë e krimeve, autoritetet serbe të Bosnjës organizuan operacione për të zhvendosur trupat, shpesh “të shqyer në copa” nga makineri të rënda dhe të transportuar në disa qytete të rreme “dytësore”, sipas ekspertëve.
“Ne ende po kërkojmë pak më pak se 1 000 viktima”, tha Emza Fazliç, zëdhënëse e Institutit Boshnjak për Personat e Zhdukur.
Dhimbja e shpirtit
“Për 30 vjet, ne e kemi mbajtur dhimbjen në shpirtrat tanë. Fëmijët tanë u vranë pafajësisht në zonën e mbrojtur të OKB-së. Evropa dhe bota panë në heshtje ndërsa fëmijët tanë u masakruan”, shpjegoi Munira Subasiç, presidente e shoqatës kryesore të nënave të Srebrenicës, burri i së cilës, Hilmo, dhe djali 17-vjeçar, Nermin, u vranë.
Sot, të mbijetuarit dhe familjet do të varrosin shtatë viktima gjatë përkujtimeve në Qendrën Përkujtimore Srebrenicë-Potoçari, përfshirë dy të rinj që ishin 19 vjeç në kohën e masakrës dhe një grua që ishte 67 vjeçe.
Familjet e tyre pritën disa vite për t’i varrosur, duke shpresuar se do të gjendeshin më shumë eshtra.
“Për fat të keq, për shumicën e këtyre viktimave, eshtrat janë të paplota, në disa raste ka vetëm një ose dy kocka”, shpjegon Fazliç, duke shtuar se rreth 100 gra, 80 prej të cilave ende kërkohen, u vranë gjithashtu në masakër.
Mevlida Omeroviç vendosi të mos priste më dhe dha pëlqimin e saj për varrimin e eshtrave të burrit të saj, Hasibit, i cili u vra në moshën 33 vjeç, ndoshta në Petkovci, rreth 60 kilometra në veri të Srebrenicës.
Ishte një nga pesë vendet e ekzekutimeve masive gjatë kësaj masakre, episodi i vetëm i konfliktit boshnjak që u klasifikua si gjenocid nga drejtësia ndërkombëtare.
Rreth 1 000 njerëz u transportuan atje, u mbyllën në një shkollë dhe më pas u ekzekutuan.
“Vëllai i tij u gjet dhe u varros 10 vjet më parë. Kanë kaluar 30 vjet dhe nuk kam asgjë më shumë për të pritur”, shpjegon Omeroviç, 55 vjeçe, e cila shpreson të jetë në gjendje të shprehë respektin e saj me fëmijët e saj në varrin e burrit të saj.
Edhe nëse arkivoli do të përmbajë vetëm nofullën e Hasibit.
Ish-udhëheqësit politikë dhe ushtarakë të serbëve të Bosnjës, Radovan Karaxhiç dhe Ratko Mladiç, u dënuan me burgim të përjetshëm nga drejtësia ndërkombëtare për krime lufte dhe gjenocid.
Por, rëndësia e këtij krimi vazhdon të minimizohet nga shumë udhëheqës politikë serbë në Bosnje dhe Serbi.
“Serbët nuk kryen gjenocid në Srebrenicë dhe kjo nuk ndodhi”, deklaroi presidenti i entitetit serb të Bosnjës, Milorad Dodik, në fillim të korrikut.
Asambleja e Përgjithshme e OKB-së vendosi 11 korrikun si Ditën Ndërkombëtare të Përkujtimit të Gjenocidit të Srebrenicës në vitin 2024, pavarësisht zemërimit të Serbisë.
Për familjet dhe të mbijetuarit, kjo datë nuk do të zbehet kurrë.
“Për mua, çdo ditë është 11 korrik, çdo natë, çdo mëngjes, kur zgjohem dhe kuptoj se ata nuk janë aty”, psherëtin Ramiza Gurdiç, burri i së cilës Junuz dhe djemtë Mehrudin dhe Mustafa u vranë në masakër. /atsh/
