Nga Mark Brunga
Ajo çfarë është zbuluar këto ditë nga nëntoka e gjirit të Durrësit, aty ku do ndërtohet kompleksi “Veleria”, është vetëm një pjesë e asaj se çfarë trashëgohet nga e shkuara në këtë hapësirë, ende e panjohur. Kjo sa i përket tokës. Por nuk parë gjë akoma, pasi dhe nën det historia, e largët apo e afërt, ka lënë gjurmët e saj. Një prej tyre është mbytja e anijes “Antonetta Costa” në vitin 1940…
Gjiri Durrësit ka qënë një gji strategjik në të cilin që nga lashtësia janë zhvilluar beteja detare të fuqishme. Këto beteja kanë qënë prezente në këtë teatër ushtarak edhe gjatë Luftës së Parë dhe të Dytë Botërore. Deri në fillim të viteve ’70, banorët e Durrësit mbajnë mend direkët e një anijeje të mbytur 2 milje larg portit. Ishin direkët e anijes italiane “Antonetta Costa”, e cila u godit nga nëndetësja britanike “Regent” që komandohej prej Kapiten Hugh Cristofer Brajën.
Ngjarja ka ndodhur në orën 17:37 më 9 tetor, 21 milje në perëndim të Durrësit. Lidhur me këtë ngjarje, historiani ushtarak Shefqet Kërcelli, autor i një enciklopedie detare të vendit tonë, thotë se anija “Antonetta Costa” është goditur 60 milje larg Barit dhe është rimorkiuar dhe afruar rreth 2 milje në afërsi të portit të Durrësit pasi mendohej se mund të shpëtonte, por më pas u braktis. Anija u mbyt në më pak se dhjetë metra nën ujë, duke lënë mbi siperfaqe vetëm pak metër oxhak si dhe direkët. Tashmë sipas verifikimeve të bëra, anija “Antonietta Costa” gjendet dy milje nga bregu i Durrësit, tre metra nën sipërfaqen e ujit.
Kërcelli: Adriatiku dhe Joni, sheshbeteja të fuqishme detare
Duke iu referuar historianit ushtarak Kërcelli, mësohet se detet periferikë dhe ngushticat u shndërruan në vendbeteja të vërteta midis të gjithë fuqive ndërluftuese. “Në këto beteja flota britanike, italiane, franceze, gjermane, amerikane, ruse, etj., morën pjesë me të gjitha mjetet detare që posedonin. Vlen të theksojmë se operacionet e flotës britanike kundër anijeve dhe konvojeve italiane që furnizonin ushtrinë italiane gjatë pushtimit të Shqipërisë dhe më pas sulmit mbi Greqi, ishin një faktor kyç në dështimin e ushtrisë italiane. Janë bërë disa studime për konfliktin italo-grek, por po t’i hyjme shifrave, thekson Kërcelli, dëmi që i shkaktoi flota britanike flotës italiane në njerëz, armatime e logjistikë, që në vendbazimet e saj në Toronto, Bari, Brindizi dhe lëvizjes së saj në Jon e Adriatik ishte i pallogaritshëm. Kjo ndryshoi raportin e forcave në dobi të grekëve dhe për pasojë fitoren e tyre të përkohëshme, deri në ndërhyrjen e gjermanëve.
Viktimë e këtyre operacioneve ishte dhe anija e transportit ‘Antonetta Costa’”. Sipas burimeve britanike, që citon Kërcelli, anijen e transportit, 5900 t “Antonetta Costa”, e goditi ND e Marinës mbretërore britanike HMS Regent {N41}, më 4 tetor1940, në kordinatat 41o05’’N dhe 17o45” E, rreth dy milje nga porti i Durrësit.
Itinerari i betejës
Historiani Kërcelli tregon: “Nëndetesja britanike HMS Regent lëvizi nga porti i Aleksandrisë më 23 shtator 1940. Më 3 tetor 1940, ajo mori urdhër të lëvizte në Adriatikun e Sipërm. Më 4 tetor HMS Regent ndiqte kursin Bari-Durrës. Po këtë ditë një konvoj anijesh italiane i përbërë nga ‘Antonetta Costa’, ‘Oreste’ dhe ‘Premuda’, shoqëruar nga kryqëzori RAMBIII, po lundronte nga Durrësi në Bari. Por konvoji ishte i pafat, sepse në orën 03.30 të mëngjesit, sapo u larguan nga porti i Durrësit, anija “Antonetta Costa” u godit nga një silurë e lëshuar nga HMS Regent.
Sic e përshkruajnë të mbijetuarit e anijes në fjalë, menjëherë mbas goditjes së silurës ndodhi një shpërthim nënujor që tronditi krejt anijen. Pjesë të trupit të anijes u zhvendosën dhe ranë në ujë. Ndërsa tronditjen e ndjenë dhe anijet e tjera të konvojit. Pavarësisht përpjekjeve e manovrave të kapitenit të anijes për ta nxjerrë në cektinë, ishte e pamundur; ‘Antonetta Costa’ u zhyt në thellësitë e Adriatikut për t’u bërë pjesë e trashëgimisë nënujore të këtij deti sa të bukur aq dhe të frikshëm. Shpëtuan rreth 56 detarë dhe pasagjerë, kryesisht ushtarakë me uniformë.
Në gjirin e Durrësit ndodhen edhe relike të anijeve austriake të mbytura gjatë Luftës së Parë Botërore nga marina italiane. Kërcelli mendon se është e domosdoshme që për të gjitha anijet e fundosura te hartohet një database për vendndodhjen e tyre, pasi jane pjesë kulturore e historike e shtetit tonë. /tesheshi.com/
