SHPJEGIME/ Padia për genocid ndaj Serbisë, pse Kosova mund të dështojë

Kosova nuk duhet të ngrejë një padi kundër Serbisë për gjenocid. Nuk diskutohet që ndodhi gjenocidi, që u vranë më shumë se 12,000 shqiptarë etnikë, të cilët autoritetet serbe kërkuan sistematikisht dhe në mënyrë të organizuar t’i shfarosnin, por në këtë moment, Kosova nuk është e gatshme të ngrejë një padi për gjenocid.

Ky është përfundimi i bërë në një intervistë me Al Jazeera nga Ehat Miftaraj, drejtor ekzekutiv i Institutit të Kosovës për Drejtësi, ish-shef i Departamentit Ndërkombëtar të Bashkëpunimit Ligjor në Ministrinë e Drejtësisë të Kosovës dhe një konsulent i Organizatës për Siguri dhe Bashkëpunim operacion në Evropë (OSBE).

Njoftimi i procesit gjyqësor të Kosovës kundër Serbisë shkaktoi vëmendje të madhe në rajon, me vota pro dhe kundër veprimit. Edhe pse ai nuk i konteston arsyet pse qeveria e Albin Kurtit vendosi të fillojë procesin e padisë, Miftaraj pretendon se kjo mund të bëjë më shumë dëm sesa dobi, sepse shanset për të marrë rezultatin e dëshiruar janë të vogla.

Në fillim të intervistës, duke folur për vetë procedurën, Miftaraj shprehu dyshimin se Kosova, si një vend jo-anëtar, mund të lejohet të paraqesë një proces gjyqësor para gjykatës së Hagës, por që ishte vetëm një në një seri pengesash për një vendim që do të kënaqte autoritetet e Kosovës.

“Që nga shpallja e pavarësisë, Kosova është njohur si shtet i pavarur nga 114 vende të Kombeve të Bashkuara, megjithatë, Republika e Kosovës nuk është anëtare e KB. Gjithashtu nuk është nënshkruese e Statutit të Gjykatës Ndërkombëtare të Drejtësisë (GJND). Statuti i ICJ përcakton kushtet në të cilat shtetet mund të aderojnë në Gjykatë.

Në parim, Gjykata është e hapur për vendet anëtare të Statutit, por është gjithashtu e hapur për shtetet që nuk janë nënshkruese të Statutit, përfshirë Republikën e Kosovës.

Kushtet nën të cilat shtetet e tilla mund të aderojnë në Gjykatë përcaktohen nga Këshilli i Sigurimit, duke iu nënshtruar dispozitave të veçanta të traktateve në fuqi nga data e hyrjes në fuqi të Statutit, me kusht që kushte të tilla të mos çojnë në asnjë mënyrë në pabarazi para Gjykatës.

Duke pasur parasysh qasjen që kanë dy anëtarët e përhershëm të Këshillit të Sigurimit në lidhje me shtetësinë e Kosovës, përkatësisht Rusinë dhe Kinën, mundësia që të dy vendet të votojnë për mundësinë e paraqitjes së Kosovës të një kërkese për gjenocid ndaj Serbisë është e vogël,” tha Miftaraj.

Shpesh përmendet mundësia që një vend i tretë të marrë këtë përgjegjësi në emër të Kosovës. A ju duket e mundshme opsioni i Shqipërisë?

Shqipëria është anëtare e KB dhe nënshkruese e Statutit të ICJ. Si e tillë, ajo mund të paraqesë një padi para Gjykatës së Serbisë për gjenocid. Sidoqoftë, duke marrë parasysh implikimet që mund të ketë një veprim i tillë dhe proceset e integrimit në Bashkimin Evropian që po kalon Shqipëria, besoj se institucionet kompetente në Shqipëri duhet të konsiderojnë dhe vlerësojnë me kujdes një vendim të tillë. Por me atë nismë, duhet të ketë bisedime dhe marrëveshje ndërmjet Kosovës dhe Shqipërisë, për të cilat asgjë nuk dihet në këtë fazë, të paktën në publik.

A ka prova të qarta të krimeve të luftës dhe gjenocidit nga pala serbe?

Bazuar në Konventën e Kombeve të Bashkuara për Parandalimin dhe Ndëshkimin e Krimit të Gjenocidit, në Kosovë u krye gjenocid. Ish-Republika e Jugosllavisë dhe Serbia, si pasardhëse e saj në mekanizmat institucionalë në Kosovë, të tilla si ushtria, policia, grupet ushtarake dhe paraushtarake, kryen vrasje të organizuara dhe sistematike të të moshuarve, fëmijëve, grave dhe të tjerëve që i përkisnin Shqipërisë gjatë vitit 1998 dhe 1999. Kishte një qëllim për të shkatërruar shqiptarët etnikë me veprime të tilla të të gjithë këtyre mekanizmave, që Beogradi sundoi dhe kishte kontroll mbi të, duke rezultuar në vrasje masive, spastrim etnik, shkatërrim të pronës, monumente historike dhe fetare që përfaqësonin shqiptarët etnikë. Komuniteti ndërkombëtar dhe organizatat ndërkombëtare dhe lokale në Kosovë gjithashtu pranojnë se si rezultat i fushatës sistematike dhe të mirë-organizuar të qeverisë serbe, më shumë se 12,000 shqiptarë etnikë janë masakruar.

Kohët e fundit keni thënë, thënë thjesht, se Kosova do të bëjë një gabim duke ngritur një padi. Pse?

Dhe ndërsa nuk ka dyshim se gjenocidi u krye në Kosovë, duket se bashkësia ndërkombëtare, përmes misionit në Kosovë në 1999 dhe 2008, nuk arriti të mbledhë dhe dokumentojë krimet e luftës dhe gjenocidin në Kosovë. E njëjta qasje u ndoq nga Misioni i Bashkimit Evropian në Kosovë (EULEX) nga 2008 në 2014, si organi kryesor për trajtimin e krimeve të luftës në Kosovë. Për shkak të sa më sipër, duhet të bëhen përpjekje për të shmangur çdo skenar të mundshëm në të cilin gjenocidi nuk mund të argumentohet dhe provohet. Një proces gjyqësor i dështuar do të kishte efektin e kundërt dhe Serbia do ta përdorte atë në të ardhmen.

Si u mor bashkësia ndërkombëtare dhe gjykatat kompetente me çështjen e shqiptarëve në Kosovë gjatë qeverisjes së Sllobodan Millosheviçit?

Komuniteti ndërkombëtar në Kosovë, përmes UNMIK-ut nga 1999 në 2008 dhe EULEX nga 2008 në 2014, kishte autorizim të plotë dhe kompetencë ekskluzive për të hetuar, ndjekur penalisht dhe gjykuar rastet e krimeve të luftës në Kosovë. Për fat të keq, të dy misionet, megjithëse kishin të gjithë mbështetjen e nevojshme financiare, burimet njerëzore dhe mbështetjen tjetër të nevojshme administrative dhe teknike për të përmbushur misionin e tyre, nuk e bënë atë, duke siguruar mundësinë e mosndëshkimit për të gjithë ata që kryen krime lufte në Kosovë. Për gati 15 vjet, UNMIK dhe EULEX nuk kanë arritur të vendosin drejtësi për viktimat e krimeve të luftës në Kosovë.

Po institucionet vendase, si ishte ndryshe qasja e tyre?

Instituti i Kosovës për Drejtësi dhe një organizatë joqeveritare e specializuar për sundimin e ligjit në Kosovë, që nga viti 2014, kur kompetencat e tilla u transferuan nga autoritetet ndërkombëtare te autoritetet lokale në Kosovë, vazhdimisht i kanë kërkuar qeverisë së Kosovës që të konsiderojë trajtimin prioritar të krimeve të luftës. Ky nuk ishte rasti deri në vitin 2021, por me qeverinë e re të kryeministrit Albin Kurti, një qasje e tillë duket se ka ndryshuar, duke siguruar mbështetjen e nevojshme financiare dhe të personelit për prokurorët dhe këshillat gjyqësorë në Kosovë.

Asnjë individ nga Serbia nuk është dënuar për gjenocid në Kosovë deri më tani, madje as Sllobodan Millosheviçi. Sa e vështirë është puna për ta dënuar shtetin për gjenocid?

Misioni i Institutit të Kosovës për Drejtësi është të sigurojë drejtësi për viktimat e luftës së fundit në Kosovë dhe familjarëve të tyre. Qasja e parë është përmes hetimit, ndjekjes penale dhe dënimit të të gjithë individëve të përfshirë në krime lufte në Kosovë. Edhe pse Kosova ka dështuar në këtë aspekt kryesisht për shkak të neglizhencës së mekanizmave ndërkombëtarë në Kosovë, kjo mund të ndryshojë nëse ekziston një vullnet dhe angazhim i fortë i legjislaturës së re, institucioneve qeveritare dhe gjyqësore.

Përqasja tjetër, ngritja e procedurave kundër shtetit të Serbisë për gjenocid, kërkon procedura të përgatitura mirë, dokumentim dhe përfaqësim të çështjeve para GJND. Duke qenë se Kosova është qeverisur nga UNMIK dhe EULEX në këtë aspekt për 15 vjet, mund të themi se të njëjtët mekanizma ndërkombëtarë nuk ishin në favor të dokumentimit të gjenocidit, krimeve të luftës, shkatërrimit dhe të gjithë dëmit që Serbia bëri në Kosovë gjatë viteve 1998 dhe 1999. Duke pasur parasysh të gjitha sa më sipër, të paktën në këtë fazë, Kosova nuk është e gatshme të paraqesë një proces gjyqësor të suksesshëm kundër Serbisë.

Ekzistojnë mendime se Kosova ka pak shanse për të fituar procesin nëse nuk merr mbështetjen e Bashkimit Evropian dhe Shteteve të Bashkuara. Çfarë mendoni, a do ta ketë në rast se bën një proces gjyqësor?

Shtetësia e Kosovës dhe suksesi i saj ndërkombëtar është rezultat i bashkëpunimit, koordinimit dhe partneritetit të mbyllur me vendet perëndimore dhe Shtetet e Bashkuara. Kosova nuk ka burime të mjaftueshme financiare, përvojë ose ekspertizë për të hartuar, dokumentuar dhe paraqitur rastin në GJND. Në këtë kuptim, kam frikë se çdo iniciativë e njëanshme pa pëlqimin dhe mbështetjen e partnerëve ndërkombëtarë nuk do të ishte e suksesshme.

Presidenti i Serbisë Aleksandar Vuçiç kohët e fundit i tha Kosovës”  “ju lutem, mos e bëni atë”. Çfarë reagimi mund të pritet nga Serbia nëse Kosova me të vërtetë arrin të paraqesë një proces gjyqësor?

Vuccicc i 1992, 1995, 1999 dhe Vuccicc i 2021 janë i njëjti person. Vuçicc ka marrë pjesë aktivisht në luftërat e fundit në Bosnjë dhe Kosovë si Ministër i Propagandës dhe ende nuk pendohet, as ai personalisht, as Serbia, për të gjitha viktimat e luftërave të fundit në të dy vendet e shkaktuara nga Serbia. Vuçicc, duke e ditur që në këtë fazë Kosova ende nuk është e gatshme të paraqesë një raport të suksesshëm për gjenocidin ndaj Serbisë, tregon karakterin e tij të vërtetë dhe vazhdon ta politizojë këtë çështje dhe të përpiqet të marrë pikë politike për përdorim të brendshëm në Serbi. /tesheshi.com/