Më 26 dhjetor 1991, Bashkimi Sovjetik pushoi zyrtarisht së ekzistuari. Flamuri i tij me të famshmit drapër e çekan, u ul në Kremlin në orën 7:32 p.m. Brenda gjysmë ore, flamuri rus me ngjyrat e kuqe, të bardhë dhe blu u ngrit në vend të tij.
Për pothuajse 70 vjet, Bashkimi Sovjetik, një shtet totalitarist, kishte shtypur të drejtën e fjalës dhe të drejtat e njeriut të qytetarëve të vet. Në fund të viteve ’80, dhimbshëm u duk qartë se politikat e tij ekonomike kishin sjellë një ulje dramatike të cilësisë së jetës krahasuar me Perëndimin.
Por, edhe me gjithë këto konstatime, shumë pak e festuan rrëzimin e tij.
“Ishte e çuditshme sa pak reagim pati”, tha Uli Klese, fotograf berlinez që ishte duke kaluar pushimet në Moskë kur u ul flamuri, në një intervistë për “The Washington Post” në atë kohë. “Kur ra Muri i Berlinit , të gjithë ishin në rrugë. Edhe ulja e flamurit ishte ngjarje e përmasave të njëjta, por askush nuk dukej i interesuar”.
Një çerek shekulli më pas, pak njerëz në ish-Bashkimin Sovjetik duket se e mbajnë mend me detaje rënien e tij. Në fakt, shumë prej tyre duket se ndjejnë keqardhje të hidhur.
Lideri i fundit sovjetik, Mikhail Gorbaçov, së fundmi dha disa intervista në të cilat ai kritikonte inaktivitetin e Perëndimit në lidhje me rrëzimin e Bashkimit Sovjetik dhe sulmonte “tradhtinë” e atyre që e mundësuan këtë rënie. Lideri i Rusisë, Vladimir Putin, në një formë ose në një tjetër, për më shumë se 16 vjet, e ka cilësuar rënien e Bashkimit Sovjetik “katastrofën më të madhe gjeopolitike të shekullit”.
Ndoshta ajo që është më e habitshme është se mes publikut në përgjithësi, që shpesh ka vuajtur shumë nën Bashkimin Sovjetik, ekziston ndoshta një nostalgji e papërcaktuar.
Mjaft të shohësh të dhënat nga sondazhet e kompanisë së pavarur Levada dhe sheh se përqindja e rusëve që ndjejnë keqardhje për kolapsin sovjetik ka rënë poshtë 50 përqindëshit vetëm një herë që prej vitit 1992: në vitin 2012, kur arriti në 49 për qind. Në sondazhe më të vona, rreth 56 për qind e rusëve thonë se ndjejnë keqardhje për rrëzimin e BRSS-së.
Duket e arsyetueshme për secilin që jeton në demokraci të vrasë mendjen përse dikush mund të ndjejë keqardhje për një regjim totalitar. Fatmirësisht, Levada gjithashtu ka pyetur njerëzit për arsyet e tyre.
Në pjesën më të madhe, shkatërrimi i sistemit të përbashkët ekonomik të bllokut është faktori kryesor – në sondazhet e Levadës, 53 për qind e listojnë të parin. Arsyetimi është i kuptueshëm: ekonomia e planifikuar e territorit të pamasë të Bashkimit Sovjetik ofronte stabilitet financiar. Në pasojat e menjëhershmë të rënies së vitit 1991, shpejt u bë e dukshme se ekonomia e re e tregut e Rusisë do të ofronte një ecuri plot pengesa.
Reformat ekonomike shpejt patën një ndikim të ashpër mbi standardet e përgjithshme të jetesës. Rubla u bë pothuajse pa vlerë. Korrupsioni ishte galopant. Një progam plot të meta privatizimi ndihmoi që pjesa më e madhe e ekonomisë së vendit të binte në duart e oligarkëve në hije. Më pas, ashtu si dukeshin gjërat, kriza financiare e vitit 1998 goditi dhe fshiu pjesën më të madhe të arritjeve.
Ekonomia, më së fundmi, nisi të stabilizohet kur erdhi Putini në pushtet. Lideri i ri rus doli edhe jashtë vetes për t’u përballur me oligarkët. Ndërkohë, përfitimet e burimeve të pasura natyrore të Rusisë nisën të filtrohen në ekonominë e përditshme me të ardhura që shkonin deri në 140 për qind midis viteve 2000 dhe 2007.
Por shumë rusë, ende ndjehen të poshtëruar nga eksperienca e viteve 1990 dhe fajësojnë këshilltarët perëndimorë për trazirat. E ndërsa NATO zgjerohet shumë pranë sferës tradicionale të ndikimit rus, shumë në këtë vend, ndjejnë se interesat e tyre po injorohen nga Shtetet e Bashkuara dhe Europa.
Kjo mund të shpjegojë gjetjet e sondazheve të Levadës se ndjesia e të qënit pjesë e një fuqie të madhe është një nga arsyet madhore pse njerëzit ndjejnë mall për Bashkimin Sovjetik: 43 për qind në vitin 2016. Justifikime të tilla për këtë mall variojnë nga ato praktike (është më e vështirë për të udhëtuar) deri tek ato emocionale (ndjesia e humbjes së shtëpisë)
Kurioze, por duket se nostalgjia nuk kufizohet vetëm brenda Rusisë, vendi dominues në Bashkimin Sovjetik, perandoria që krijoi bazën e tij. Një sondazh i fundit ndërmarrë nga Banka Europiane për Rindërtim dhe Zhvillim dhe Banka Botërore gjeti se më shumë se gjysma e të anketuarve nga shtetet e ish-BS mendonin se një rikthim në regjimin autoritarist do të ishte zhvillim pozitiv në disa rrethana.
Studimi gjeti gjithashtu se kënaqësia nga jeta mbetej e ulët në vendet ish-sovjetike, që kishte sjellë një “diferencë lumturie” me Europën Perëndimore.
Të gjitha këto sjellin në vëmendje një pyetje të dukshme: a mund të rikthehet Bashkimi Sovjetik? Këtu është prova nga sondazhet e Levadës: ndërsa pothuajse 30 për qind e rusëve thanë në vitin 2001 se ishin në favor të rikthimit të Bashkimit Sovjetik në formën e vet origjinale, kjo shifër ka rënë përgjatë viteve të Putinit. Tani është vetëm 12 për qind.
Por sondazhet më të fundit gjetën se një pjesë e mirë njerëzish (46 për qind) mbështesin kombinimin e disa republikave ish-sovjetike në një bllok të ri ose integrimin e të gjitha këtyre republikave në një bllok të ngjashëm me Bashkimin Europian.
Në një intervistë të fundit me agjencinë ruse të lajmeve Tass, Gorbaçovi dukej se e kuptonte dëshirën për të ngritur një flamur të ri.
“Bashkimi Sovjetik nuk mund të restaurohet”, tha ai. “Por, mund të ngrihet një bllok i ri”.
Përgatiti Juli Prifti – /tesheshi.com/
