Ka plot një 10-vjeçar që Shqipëria përcjell me kortezhe të njëpasnjëshme mortore një skotë artistësh që ishin mishërim i një epoke. Më i fundit qe Albert Verria, një shkollë më vete e mjeshtërisë së aktrimit, që ndoshta, nëse nuk do e konsumonte talentin e vet si shqiptar në kushtet e një izolimi politik dhe kulturor, do ishte me patjetër një “yll hollividuan” në kuptimin e famës tejshqiptare që do gëzonte.
Rolet, personazhet dhe karakteret që ka skalitur ai, gjykuar në terma ngushtësisht artistikë e profesionalë, përbëjnë padyshim monumente botërore të mjeshtërisë së aktrimit. Por ja që fati ka pjesën e vet me pushtet jo të pakët në jetën e njeriut.
Atij dhe shumë prej atyre si ai, u ra të jetojnë në një kohë ku me artin që shpalosnin, edhe do përlyheshin ca pak me propogandë komuniste në funksion të një regjimi harbut. Vetë i ndjeri Verria jo dhe aq, pasi i ra për hise të luante role pa shumë fill ideologjik.
Edhe kur e bëri komunistin (shoku Kopi tek “Rrethimi i vogël”), e bëri mrekullisht aq shëmtuar, sa ishte ndër të rrallat raste kur nga një prodhim kinematografik shqiptar i asaj kohe, regjimi denonconte veten duke e pranuar me gjuhën e Kopit se edhe horrat nuk i kishte të pakët në rradhët e veta.
Debati nëse ata duhet vlerësuar si artistë e jo si “ushtarë” të një regjimi, kulmoi dy vite më parë në rastin e homazheve të pazakonta në përcjelljen e së ndjerës Vaçe Zela; por në vite ishte cekur ca e sa herë prej “provokatorit” kryesor të këtij debati: Fatos Lubonjës.
Por sefte ka qenë Edi Rama ai që ka zgjedhur ta mitralojë Kinostudion e komunizmit në veprën e tij publicistike “Pinoku, mbreti i të varfërve”, në bashkëautorësi me të ndjerin Ardian Klosi, tek kapitulli “Antimiting”. Që të dy janë treguar të pamëshirshëm ndaj gjithë asaj industrie trushpëlarëse të ngritur në art, por tytat i kanë drejtuar më tepër tek libretistët, autorët e skenarëve, formuluesit në letër të personazheve, sesa tek finalizuesit e tyre në terren: aktorët pra.
Ndërsa Lubonja nuk ka bërë të tilla diferencime. Në rastin e Vaçes, ai vendosi në bankën e të akuzuarve edhe kordat e së ndjerës, regjistrin vokal, nëpërmjet së cilës ishte zbukuruar një gënjeshtër e madhe, një krim më saktë, për dekada me rradhë.
Nuk është ky një debat i lehtë, pasi fija e hollë që e ndan gjykimin e drejtë e atë të cunguar ndaj tyre, gjithë asaj plejade artistësh, të filmit apo muzikës, është gati-gati e padukshme. Mjaft të sillet si shembull filmi “Gëzhoja e vjetër” me skenar të njeriut që e ka himnizuar Sigurimin famëkeq të Shtetit: Neshat Tozaj.
Në atë film, dukshëm për t`i vënë një medialjon Sigurimit, si dhe për të përçuar në popull ndjenjën se armikun e klasës kemi të gjallë mes nesh, por që i duhet këputur koka para se të kafshojë, epilogu është befasues në funksion të një morali të lartë individual. E gjithë saga e një vrasjeje për motive ideologjike, si dhe e një proçesi hetimor përplot partishmëri, përfundon me batutën e hetuesit: “Mungesa e sinqeriteti, atij i kushtoi jetën!”
Dhe nëse nuk shihet filmi që në fillim, por vetëm episodi i thënies së kësaj fraze, të duket sikur gjithçka i është kushtuar pikërisht mesazhit se sinqeriteti i mbron njeriut jetën dhe dinijitetin. Dhe kjo është fantastike. Dhe do ishte fantastike nëse do qe vërtet kështu, ku pra filmi do ishte funde krye përcjellës i këtij mesazhi.
Dhe vijmë më pas tek ajo e pjesë e debatit ku thuhet se boshllëku i sotëm kulturor, i ka detyruar njerëzit që t`i kthehen pas artit të realizmit socialist , ku se paku gënjeshtrat u kanë ngjarë më të bukura.
Për të qenë të drejtë, gjithë ajo skotë artistësh që e gatuan atë art të gënjeshtërt plot art, sa kishte pjesën e vet të përgjegjësisë njerëzore, po aq ishte dhe viktimë e një fati duke u gjendur në një kohë të ligë.
Ata po ikin një e nga një, si mishërim i një epoke që po merr fund. Dhe nëse është fjala për pak trishtim në këtë rast, kjo nuk ka të bëjë me ikjen pa kthim të “Kapedanit” e të tjerëve si ai, porse kohërat që vijnë po ofrojnë një terren aq të zymtë kulturor sa vështirë të nxjerrë “kapedanë” si ai dhe si ata. /tesheshi.com/
