“Njerëzit kanë harruar atë që është e rëndësishme në jetë,” thotë personazhi i Robert De Niros – Awakenings.
Bazuar në historinë e vërtetë të Dr. Oliver Sacks, Awakenings fokusohet në detaje grafike bazuar në përvojat e disa njerëzve të veçantë që vuajtën nga një sëmundje e quajtur encefaliti letargica, e njohur gjithashtu si “sëmundja e gjumit”.
Edhe pse kjo sëmundje nuk konsiderohet e rrallë, ajo preku një milion njerëz gjatë dhe pas Luftës së Parë Botërore. Pas kësaj, ajo u zhduk dhe u bë një mister i shekullit të kaluar.
Pyetja e vetme që nuk morri përgjigj kurrë: Cili ishte shkaku i kësaj sëmundjeje?
Kjo sëmundje u përmend për herë të parë nga një neurolog në Vjenë në vitin 1917. Simptomat fillestare u vunë re se ishin të ngjashme me gripin, por aty përfunduan ngjashmëritë. Gjatë javëve pasuese, disa njerëz nuk ishin në gjendje të flinin fare, ndërsa të tjerë ishin aq të përgjumur saqë mund të zgjoheshin vetëm për disa minuta për të ngrënë.
Rreth gjysma vdiqën në fazat e hershme të sëmundjes, por ata që mbijetuan u sollën shumë çuditërisht. Pas shërimit, shpesh duke u kthyer në punë, shumë filluan të vërenin ngurtësi, ngadalësim në lëvizje dhe madje edhe që sytë e tyre qëndronin në pozicione të caktuara. Fatkeqësisht, ajo përparoi ngadalë. Dhe shumë mbetën – si personazhi i De Niros – në një gjendje të ngrirë, të paaftë për të folur apo lëvizur.
Por kjo nuk ishte e gjitha. Shumë prej tyre zhvilluan të folur monoton ose çrregullime të të folurit. Disa kishin ndryshime në humor, perceptime dhe personalitet.
Çfarë mund ta shkaktojë këtë?
Gjetja e origjinës së sëmundjes nuk është aq e thjeshtë sa duket. HIV si shkaktar i AIDS-it apo HPV si shkaktar i kancerit të qafës së mitrës ishin procese të gjata dhe jo shumë të dukshme. E njëjta gjë me encefalitin letargjik.
Meqenëse filloi papritur dhe më pas u largua, disa sugjeruan se mund të lidhej me një infeksion. Gripi spanjoll ndodhi pothuajse në të njëjtën kohë, megjithëse rastet e para të encefalitit letargica u regjistruan më herët.
Për të kuptuar se çfarë mund të qëndronte pas saj, u kaluan orë të tëra duke lexuar të dhënat e ruajtura me kujdes të më shumë se 600 pacientëve që kishin encefalit letargjik.
U zbulua se vetëm 32 përqind e tyre kishin diçka që i ngjante gripit në vitin para fillimit të sëmundjes. Dhe më pak se një përqind kishin një anëtar të familjes të prekur. Pra, historia e infeksionit të gripit nuk ishte shumë bindëse.
Po diçka nga mjedisi? Viti 1917 ishte mjaft i mbushur me ngjarje – për ta thënë butë – me Luftën e Parë Botërore që përfshinte një mobilizim masiv të njerëzve, armëve dhe furnizimeve. Ndoshta ishte ndonjë kimikat i ri që po përdorej. Megjithatë, hulumtimet nuk gjetën një lidhje me njerëz që punonin me substanca të caktuara.
Siç u tha, një teori e re për encefalitin letargjik u shfaq kohët e fundit. Ideja është se mund të ishte një gjendje autoimune – domethënë, mekanizmat mbrojtës natyrorë të trupit mund të ishin kthyer kundër vetvetes dhe të sulmonin trurin.
Kjo ndodh edhe në pjesë të tjera të trupit. Një reagim kundër qelizave në pankreas shkakton diabetin e tipit 1, ndërsa antitrupat kundër qelizave në tiroide mund të shkaktojnë sëmundjen e Graves.
Në tru, pasojat mund të jenë shkatërruese dhe vitet e fundit është kuptuar se skleroza e shumëfishtë shkaktohet edhe nga problemet me sistemin imunitar.
Diçka e quajtur encefaliti autoimun është një gjendje në të cilën disa antitrupa sulmojnë qelizat nervore në tru. U zbulua se gati gjysma e pacientëve të diagnostikuar me encefalit letargjik mund të kenë pasur encefalit autoimun, megjithëse nuk përputhej me modelin e asnjë prej llojeve që njihen sot.
Atëherë, si mund të shpjegonte kjo një sëmundje që u shfaq papritur dhe shkaktoi një gamë kaq të gjerë simptomash?
Disa pacientë zbuluan se lëvizjet dhe mendimet e tyre janë ngadalësuar në mënyrë dramatike. Të tjerët kishin halucinacione, kishin deluzione të çuditshme ose madje humbën ndjenjën e së drejtës dhe të gabuarës. Dhe këtu ka një rikthim te ideja e infeksionit, qoftë grip apo diçka tjetër.
Disa kushte autoimune mund të shkaktohen nga një lloj infeksioni, i cili mund të duket paksa si diçka që trupi tashmë e njeh dhe ekziston rreziku që ai të kthejë mekanizmat e tij mbrojtës kundër vetes.
“A ka vërtet rëndësi kjo? A ia vlen të zgjidhet një pandemi që përfundoi dy dekada më parë? Fatkeqësisht, encefaliti letargjik nuk ishte epidemia e parë neurologjike e këtij lloji dhe nëse nuk e zgjidhim atë, nuk do të jemi gati për të ardhmen”, shkruan ScienceAlert. /tesheshi.com/
