Njerëzit gjenialë bëjnë përshtypje me aftësitë dhe arritjet e tyre, por kur u njihni më nga afër jetën, shpesh i shihni tjetërgjë nga fama e tyre. I tillë është rasti me Albert Einstein.
“Mendoj se ishte e vështirë për Einsten-in të përballej me çrregullimin mendor të djalit të tij”, thotë Zeev Rosenkranz, redaktor dhe zëvendësdrejtor i Projektit të Shkrimeve të Einstein, i cili ka mbledhur, përkthyer dhe botuar mijëra shkrime të nobelistit të famshëm.
Eduard, ose “Tete”, ishte fëmija më i vogël i Albert Einsten-it. Familja e tij ishte e shqetësuar për shëndetin e tij fizik që në moshë të vogël. Problemet e tij mendore nuk do të shfaqeshi derisa u rrit. Ai kishte një jetë shumë tragjike, tha Rosencrantz, shkruan Margarita Rodriguez për BBC.
Albert Einstein dhe gruaja e tij e parë, fizikantja Mileva Mariç, kishin gjithsej tre fëmijë: fati i vajzës së tyre Lieserl (fëmija i tyre i madh) është i mbuluar me mister; dhe Hans Albert (fëmija i tyre i mesëm dhe djali i madh), i cili u bë një shkencëtar i respektuar në kohën e tij, megjithëse ai kurrë nuk e arriti famën e babait të tij.
“Ajo që e bëri të shquar babanë tim, mendoj, ishte këmbëngulja me të cilën ai iu përkushtua problemeve, edhe pasi hasi në zgjidhjen e gabuar. Ai do të përpiqej gjithmonë përsëri dhe përsëri dhe përsëri. Ndoshta unë jam i vetmi problem që babai im hoqi dorë. Ai u përpoq të më këshillonte, por shpejt e kuptoi se isha shumë kokëfortë dhe se po i merrja kohën”, do thoshte Hans Albert.
Fëmija i parë i Mileva Mariç dhe Albert Einstein, i lindur jashtë martese në vitin 1902, ishte një vajzë e quajtur Lieserl.
“Ne nuk e dimë vërtet se çfarë ndodhi me të pas vitit të dytë të saj”, thotë Rosenkranz.
Letrat dhe dokumentet e fizikanit u bënë një burim i paçmuar për ta parë atë në një dritë tjetër, më humane. Bazuar në ato letra, ne madje e dimë se Lisserl ekzistonte.
“A është e shëndetshme? A qan normalisht? Si janë sytë e saj? Kujt i ngjan më shumë? Kush i jep qumësht? Duhet të jetë tërësisht tullace. Nuk e njoh, por tashmë e dua shumë”, shkroi Einstein-i nga Zvicra, ku atëherë jetonte çifti, pasi Mileva shkoi në Serbi për të lindur.
“Nëna e tij ishte kategorikisht kundër marrëdhënies së tij me Mileva-n,” tha për BBC Hanoch Gutfreund, bashkëautor i librit të botuar së fundmi “Einstein-i mbi Einstein-in: Reflektime Autobiografike dhe Shkencore”.
Gutfreund thotë se nëna e Einstein-it besonte se ëndrra e saj do të shkatërronte të ardhmen e tij: “Ajo madje e paralajmëroi atë se do të ishte një fatkeqësi nëse Mileva do të mbetej shtatzënë”. Në atë kohë, shtatzënia para martesës ishte një skandal i madh.
“Përfundimi është se ata të dy ishin kokë e këmbë të dashuruar me njëri-tjetrin”, thotë Gutfreund. Lidhja e tyre besohet të ketë filluar kur ai ishte 19 vjeç dhe ajo 23.
Dy fizikantët ishin kolegë në Institutin Politeknik në Cyrih, ku Mileva ishte në atë kohë studentja e vetme dhe e vetmja grua që përfundoi ndonjëherë studimet në Departamentin e Matematikës dhe Fizikës.
Walter Isaacson, autor i librit “Einstein: His Life and Universe”, thotë se nga letrat e Einstein-it mësojmë për ndjenjat e tij për Mileva-n, por edhe për atë se sa e ëma nuk e miratonte nusen e tij.
Një nga letrat thotë: “Prindërit e mi derdhin lot për mua sikur të kisha vdekur. Vazhdojnë të ankohen se jam turpëruar me përkushtimin tim ndaj jush. Ata mendojnë se nuk jam i shëndetshëm”.
Por Einstein-i ndoqi zemrën e tij. Gjatë shtatzënisë, ai i ka shkruar Mileva-s duke i premtuar se do të jetë një bashkëshort i mirë: “Problemi i vetëm që na mbetet për të zgjidhur është se si ta mbajmë Lieserl-in tonë me ne. Nuk do të doja ta jepja për birësim.”
Einstein-i ishte i vetëdijshëm se sa e vështirë ishte të kesh një “fëmijë të paligjshëm”, veçanërisht për dikë që aspironte të bëhej një nëpunës civil i respektuar.
Duket se fizikanti i njohur nuk e ka takuar kurrë Lisserl-in; kur erdhi koha që Mileva të kthehej në Zvicër, ajo e la tek të afërmit në Serbi.
Isaacson sugjeron mundësinë që për Lieserl-in mund të ishte kujdesur nga një nga miqtë e ngushtë të Milevas, por nuk ka asnjë konfirmim të besueshëm për këtë.
“Gjithçka që dimë për vajzën e tyre është shkruar në letrat e tyre të dashurisë. Por nga një pikë e caktuar ajo nuk përmendet më fare”, tregon Gutfreund.
“Kishte historianë dhe gazetarë që udhëtuan në Serbi dhe u përpoqën të gjenin gjurmët e saj, gërmuan nëpër dokumente dhe shënime në arkiva dhe depo, por të gjitha pa rezultat. Ajo u përmend për herë të fundit kur ishte rreth dy vjeç, kur u sëmur me Ethet e kuqe. Nuk e dimë a i mbijetoi asaj”, shton Rosenkranz.
Ky fakt ka çuar në shumë spekulime: “Ndoshta ajo është vënë për birësim ose ndoshta ka ndërruar jetë. Thjesht nuk e dimë”, shton Rosenkranz.
Einstein-i, i cili vdiq në vitin 1955, besohet se kurrë nuk i ka treguar askujt për vajzën e tij.
Për më tepër, ekipi që qëndron pas “Projektit të letrave të Einsetein-it” zbuloi ekzistencën e fëmijës vetëm në vitin 1986, kur gjetën një pjesë të korrespondencës së tij me Mileva-n, shkruan BBC. /tesheshi.com/
