Nga Bardha Nergjoni
Akademiku i mirënjohur, njohës i thellë i trashëgimisë kulturore në Shqipëri, Vaso Tole, deklaroi se Ministria e Kulturës duhet të zbatojë ligjin sa i përket rijetëzimit të monumenteve të kulturës nisur nga restaurimet e fundit që sipas shumë specialistëve po bëhen pa mbikqyrje ekspertësh. Gjatë një tryeze të rrumbullakët të Forumit të Mbrojtjes së Trashëgimisë Kulturore, Tole theksoi se ligji i trashëgimisë ka përcaktuar qartë se çfarë duhet rijetëzuar dhe janë monumentet e kategorisë së parë dhe të dytë në qendrat historike që mund të përfshihen në këtë proces. “Ne nuk kemi parë kushtet dhe kriteret se si duhet të rijetëzohen monumentet pasi një dokument i tillë nuk është bërë publik. Ligji bën fjalë për përdorim për qëllime social-kulturore në qytete muze dhe ansamble muze ndërkohë që ato çfarë janë përcaktuar në ligj nuk po respektohen”.
Ai ka renditur disa pika që duhet të ishin primare para procesit të rijetëzimit. “Ministria duhet të ekspozonte së pari listën e monumenteve me status “monument kulture”. Udhëzimi duhet të përjashtonte disa kategori monumentesh për dhënien me qira.
Nëse mendohet se për këtë proces janë të interesuar vetëm biznesmenët atëherë ka një gabim. Ministria duhet të bëjë publike edhe listën e pronarëve të objekteve monument kulture duke i bërë thirrje nëse janë ata të interesuar për të rijetëzuar objektet e tyre. Po kështu ministria duhet të bëjë publike listën e institucioneve të interesuara për përdorim të monumenteve me qëllime social-kulturore. Jam i sigurt që ka institucione që do të duan ti përdorin ose i përdorin dhe që kanë lidhje me ri jetëzimin e këtyre monumenteve. Aspekti më i dukshëm i ligjit nuk bën fjalë për asnjë rresht të një monumenti që matet me m2. Ato maten me rëndësinë që kanë për trashëgiminë. qershia mbi tortë e shkeljeve ishte fakti për ngritjen e një komisioni për menaxhimin e dhënies me koncesion të këtyre objekteve duke mbivendosur struktura”. Tole ka bërë edhe propozimin Ministrisë së Kulturës për zgjimin e interesit të pronarëve të objekteve të trashëgimisë kulturore. “Dhjetëfishimi i fondeve ishte një gjë e mirë për Trashëgiminë por shteti ende nuk po përdor ende një mekanizëm që rrjedh nga një dispozitë e ligjit. Neni 37 kur pronari jo shtetëror i monumenteve të kulturës është i interesuar të rijetëzojë objektin e tij shteti ndërmjetëson pranë bankave me kushte lehtësuese dhe merr përsipër interesin e këtyre kredive. Nuk kemi asnjë rast që shteti në bashkëpunim me një pronar monumenti të ketë nxitur marrjen e kredisë nga individët.
Forumi ngre shqetësimin: Sarajeve të Toptanëve mund ti vihet zjarri
Forumi për Mbrojtjen e Trashëgimisë Kulturore ngriti shqetësimin veç problemeve me restaurimet dhe dhënien me koncesion të monumenteve edhe për objekte që rrezikojnë të zhduken. që qarkullon se do ti vihet zjarri, janë edhe Sarajet e Toptanëve. Sipas të dhënave pronarët e kanë mbyllur objektin dhe është në degradim e sipër madje sipas pjestarëve të Forumit të Trashëgimisë ai rrezikon të digjet për ti hapur vendin një objekti shumëkatësh. Zërat që qarkullojnë kanë ngjallur shqetësim për humbjen e një objekti të rëndësishëm të trashëgimisë kulturore në qendër të Tiranës.
Sarajet u ndërtuan rreth viteve 1833-1840 dhe janë një nga të paktat saraje feudalësh të ruajtura në qytetet e Shqipërisë. Ato përbëhen nga 32 ambiente në stilin oriental, të zbukuruara me dekoracione të ndryshme.
Sarajet përbëjnë një kompleks arkitektonik me mure, oborre, puse, rrugë, porta të mëdha, banesa dhe ambiente ndihmëse. Rrethuar me mure masive të lartë prej guri, ky kompleks krijon një fortifikim, duke marrë pamjen e një kështjelle. Këto ndërtime, karakteristike për shtresën e feudalëve, u përhapën nga gjysma e dytë e shek. XIX në trevën e Tiranës.
Banesa dykatëshe, e ndërtuar nga mjeshtrit dibranë, është vendosur mbi një parcelë të rrafshët me orientim nga jug-lindja, duke i drejtuar diellit pamjen kryesore. Ajo paraqet interes nga ana ndërtimore, si për kompozimin funksional, trajtimin arkitektonik-dekorativ, ashtu dhe të lidhjes së saj në një ansambël të vetëm me ndërtimet përreth.
Aktualisht është ngritur shqetësimi për mbylljen e këtij objekti, por ende nuk dihet fati i Sarajeve që kërkojnë restaurim të menjëhershëm pasi Tirana me pak monumente mund të humbë një vlerë tjetër të traditës dhe historisë së saj të shekullit 19-të. /tesheshi.com/
