Nga Bardha Nergjoni
Të rinj aventurierë ndjekin prej kohësh legjendat e zbulimit të thesareve në disa zona të Shqipërisë së Mesme.
Kosova është një prej tyre. Nuk do të identifikohet pasi e di mirë se të gërmosh në rrënoja të trashëgimisë kulturore është diçka e paligjshme. Ai lexon shumë dhe i di të gjithë historitë apo legjendat për thesaret në qarkun e Elbasanit. Ka shkuar thuajse në të gjitha dhe po kështu ka gërmuar në varre të vjetra.
Nuk është se ka dalë shumë i fituar por sërish nuk ndalet. Mendon se një ditë do të gjejë thesarin që do ta bëjë të pasur.
“Mendoj se nuk janë gjetur të gjithë thesaret për të cilat është folur gjatë në disa zona. Një ndër zonat ku kam gërmuar ka qenë edhe në Mirakë, ku më thonin se ka edhe fantazma dhe se të zë mallkimi. Është mjaft e vështirë të ngjitesh në majën e malit por unë jam ngjitur dhe e kam parë nga afër atë vend. Kam gërmuar por nuk kam gjetur gjë. Ndoshta thesari i Aleksandrit për të cilin flitet do jetë më larg ose në një vend tjetër. Atje ka qenë më e vështirë për t’a arritur. Kam qenë edhe në shumë vende të tjera si në Peqin dhe Gramsh. Po kështu në zonën mbi Papër dhe në Mamël e Funar. Nuk është më shumë për të fituar por për t’u argëtuar. Të jep kënaqësi më vente kur gërmon edhe gjen elementë të qytetërimit të vjetër”.
Në fakt, Kosova është një nga gjurmuesit e thesareve. Ai thotë se janë disa që kërkojnë të zbulojnë gjëra me vlerë. Ata kanë shkuar edhe në Librazhd. Kanë parë thuajse të gjitha shpellat dhe kanë hapur varre të vjetër por nuk është se kanë qenë shumë me fat.
Historia e thesarit të Aleksandrit në zonën e Mirakës ka ngacmuar kureshtjen e eksploratorëve që shekullin e kaluar. Por kërkimet i intensifikuan sidomos pas viteve ‘90. Në mes të këtyre viteve, një kërkues 72-vjeçar nga Anglia arriti me një hartë në dorë në të cilën ishte e detajuar e gjithë vija Egnatia. “Turisti” i vjetër kërkoi ndihmën e banorëve të zonës, madje kreu edhe disa gërmime private përgjatë rrugës shekullore si në banjot antike në Bradashesh, në kalanë e Mengëlit, në Malin e Borjes në afërsi të disa urave etj. Kulmi i kërkimeve u regjistrua në vitin 2002 . Gjatë këtij viti në malin e Borjes u kryen gërmime nga ekspedita të posaçme qeveritare të ardhura nga Tirana. Aq e besueshme ka qenë prania e një thesari në malin e Borjes, sa ekspeditat ruheshin nga forcat speciale të cilat nuk lejonin afrimin e kureshtarëve të thjeshtë.
Gojëdhëna e thesarit të Mirakës
Sipas gojëdhënës, në gurin e Borjes ose diku rreth urës së Kamares fshihet një thesar i paçmuar i Aleksandrit të Madh. Ende nuk dihet fati i gërmimeve në gurin e Borjes. Por sipas të dhënave kërkimet dështuan. Në fshat u përhap fjala se kërkuesit u tërhoqën të frikësuar pasi gjatë gërmimeve u vranë dhe u aksidentuan, madje një grup prej tyre u sulmua edhe nga gjarpërinjtë e shpellave. Pas zhgënjimit në malin e Borjes, gërmimet u zhvendosën në kahun tjetër atje ku ndodhet ura e Kamares, një kryevepër mesjetare e ngritur në vitin 1715 nga Ahmet Aga Biçakçiu, arkitekt i perandorisë osmane. Që nga ajo kohë ura u ka shërbyer banorëve të zonës së Polisit të cilët edhe sot e konsiderojnë atë si një dhuratë me vlerë.
Ura është shpallur edhe monument kulture. Ka pësuar disa grabitje gjatë 15 viteve të fundit. Një pjesë e gurëve të kalldrëmit janë zhdukur, ndërsa parmakët anësorë kanë pësuar dëmtime të mëdha dhe thuajse nuk janë më funksionale. Vjedhësit kanë përvetësuar edhe një pllakë të shkruar arabisht e cila i dedikohej ndërtuesit të saj. Gjatë vitit të fundit banorët e zonës kanë konstatuar disa gropa që hapen gjatë natës në rrënjë të rrepave që ndodhen përreth kësaj ure. Janë kërkues thesaresh që veç kazmave dhe lopatave tani po përdorin edhe pajisje të sofistikuara për të rënë në gjurmë të këtij thesari.
Thesari i Irmaj u zbulua gati 100 vjet më parë
Zona e Gramshit ruan një trashëgimi mjaft të pastër arkeologjike dhe historike. Në Sulovën e sipërmje në afërsi të fshatit Tunjë ndodhen rrënojat një qytetërimi ilir. Në këtë zonë ka shënuar historinë qyteti i Kodrionëve me simbolin e qëndrës, kalanë e Irmajt. Kalaja u ndërtua në shekullin e IV para erës sonë. Në këtë vend në vitin 1960 janë zbuluar vegla pune, monedha të Dyrrahut, Apolonisë, Maqedonisë, Epirit etj. Qyteti lulëzoi deri në shekullin III-IV të erës sonë. Sot në këtë territor gjenden fragmente muresh dhe gurët cikllopikë. Kalaja ndodhet mbi një kodër dhe ofron një pamje spektakolarë të të gjithë horizontit duke pasur pranë Malin e Tomorrit. Pozicioni i kalasë së Irmajt kontrollon gjithë zonën përreth.
Banorët ruajnë edhe histori me thesare që sipas tyre janë përvetësuar gati 100 vjet më parë dhe gjurmët e gërmimeve duken edhe sot. Sipas Shyqo Muratit, një nga përfituesit e thesarit të Irmajt ka qenë Lef Nosi. Ai thotë se aq i madh ishte thesari sa 30 kg flori i ka marrë një banor i zonës që më pas është zhvendosur në Shtërmen. Ndërsa flet me grupin e alpinistëve të Elbasanit, Shyqo tregon se këto janë zëra që qarkullojnë në fshatin Duzhë. “Në kala sipër është një gropë e madhe edhe sot. Ka qenë një varr me 7 trupa ku kanë qenë të fshehur florinj. Kanë ardhur me hartë me urdhër të Lef Nosit tek Murat Baku. Kanë marrë 7 mushka me florinj dhe i kanë dhënë Muratit 30 kg florinj. Me to ai shkoi në Shtërmen dhe bleu prona dhe trashëgoi pasuri të madhe. Kjo ka ndodhur para viteve 30-të”.
Qyteti ishte qendër e rëndësishme në zonën e brendshme malore të ilirëve në rrugën e Devollit, që lidhte bregdetin Adriatik me Maqedoninë.
Kodrioni, ose pellazgjisht, “Kodra Jonë” ishte një nga qytetet ilir i Dasaretëve të lashtësisë. Sipas autorëve antikë, Dasaretët banonin në një trevë të gjerë rreth liqenit të Ohrit, fushës së Korçës, krahinat e Kolonjës, Gorës, Oparit, Mokrës, Devollit, Skraparit, Tomorricës, Sulovës, Beratit dhe ishin të përmendur si bujq e blegtorë të mirë.
Qyteti i Kodrionit ka moshë 2400 vjeçare po aq sa edhe Berati apo qytete të njohura ilire si Dyrrahu, Apllonia, Amantia, Antigonea etj. /tesheshi.com/
