Dhjetë vjet më parë, protestat të zjarrta u përhapën në të gjithë botën arabe, duke shkaktuar një seri ngjarjesh që fillimisht ndezën dhe më pas shuan shumë shpresa, duke ndryshuar në mënyrë të pakthyeshme rajonin.
Nga rënia e shpejtë e regjimeve në dukje të paprekshme, te ngritja dhe rënia e kalifatit të vetëshpallur ISIS, Lindja e Mesme ka hyrë në dekadën e dytë të shekullit 21 në mënyrë kaotike.
Vala e kryengritjeve që goditën rajonin në fundvitin 2010 u quajt shpejt “Pranvera Arabe”, por rezultatet ishin të ndryshme në planin afatgjatë dhe shumë vende përfunduan në një pozitë më të keqe se më parë.
Protestat në Tunizi, Egjipt, Libi dhe Jemen janë pasuar nga reforma zhgënjyese në rastin më të mirë, përgjigje të ashpra nga diktatorët ose luftëra të hapura, në rastin më të keq, siç në Siri apo Libi.
Por fryma e kryengritjes mbeti e gjallë, siç tregohet nga vala e dytë e protestave në Sudan, Algjeri, Irak dhe Liban tetë vjet më vonë, shkruan France Presse (AFP).
Shkëndija tuniziane
Gjithçka filloi më 17 dhjetor 2010, kur një i ri, shitës ambulant në rrugë, i cili ishte abuzuar nga policia për vite me radhë, i vuri flakën vetes.
Mohamed Bouazizi nuk ishte i pari që bëri një veprim të tillë në rajon, madje as në Tunizi, por çështja e tij ndezi zemërimin e njerëzve. Historia e tij nuk u filmua nga një aparat fotografik, por fjala për të u përhap në rrjetet sociale të vendit të Afrikës së Veriut.
Bouazizi vdiq në 4 dhjetor, ku më pas, lëvizja kundër Presidentit Zine El Abidine Ben Ali, në pushtet për 23 vjet, u përhap në të gjithë vendin.
Dhjetë ditë më vonë, Ben Ali iku në Arabinë Saudite dhe në javët e ardhshme, protestat pro-demokracisë shpërthyen në Egjipt, Libi dhe Jemen.
Kur trazirat arritën në rrugët e Kajros, qyteti më i madh në rajon, revolta u quajt “Pranvera Arabe”.
Qindra mijëra njerëz dolën në rrugët e Egjiptit për të kërkuar ndryshime demokratike dhe largimin e Presidentit Hosni Mubarak, në pushtet që nga viti 1981.
Euforia dhe shpresa për ndryshim në Lindjen e Mesme u përhapën më pas në rajon dhe në pjesën tjetër të botës.
Kështu duket shpresa
“Shikoni rrugët e Egjiptit sonte, kështu duket shpresa,” shkroi shkrimtari egjiptian Ahdaf Soueif për Guardian në atë kohë.
Zëri i njerëzve ishte unik, jo vetëm në shtetin arab më të populluar, por në të gjithë rajonin.
Ideja që tiranët nuk janë të përjetshëm dhe se ndryshimi mund të vijë nga poshtë, morri hov të paparë në Lindjen e Mesme.
“Kishte një ndjenjë që ne arabët ishim shumë dembelë ose të lodhur për të luftuar shtypjen, se ne pranuam sundimin e diktatorëve dhe despotëve sepse ne jemi natyrshëm me të meta ose të shënjuar nga barra e kolonializmit dhe ndërhyrjeve perëndimore”, tha shkrimtarja libaneze Lina Mounzer për AFP.
E pamendueshmja u bë realitet
E pamendueshmja u bë realitet në 11 shkurt 2011 me njoftimin se Mubarak po tërhiqej.
“Natën kur ra Mubarak, unë qava nga lumturia. Nuk mund ta besoja se sa trima dhe të bukur ishin egjiptianët. Dukej sikur ishte agimi i një epoke të re,” kujton Mounzer.
“Dhe pastaj Siria. Mendova se isha e lumtur dhe e befasuar për shkak të Egjiptit, por isha i mbingarkuar nga Siria. Dukej sikur ëndrrat e prindërve të mi për nacionalizmin arab ishin më në fund duke u realizuar me forcën dhe vullnetin e vetë njerëzve.”
Gjashtë muaj para se të vritej në Stamboll, gazetari dhe disidenti saudit Jamal Khashoggi tha se “Pranvera Arabe” kishte treguar se pretendimi se arabët dhe demokracia ishin të papajtueshme, ishte i gabuar.
“Debati mbi marrëdhëniet midis Islamit dhe demokracisë përfundoi me shfaqjen e ‘Pranverës Arabe’,” tha ai në një fjalim të vitit 2018.
Përveç Ben Ali dhe Mubarak, koloneli libian Moammar Gaddafi, udhëheqësi jemenas Ali Abdullah Saleh, u rrëzua, ndërsa udhëheqësi sudanez Omar al-Bashir u largua vitin e kaluar.
Të pesë qeverisën së bashku për një total prej 146 vjetësh, pa llogaritur 12 vitet e Saleh në krye të Jemenit të Veriut para bashkimit të vendit në 1990.
Për një moment, shembja e autokracive në rajon dukej e pashmangshme.
Dimri arab
Termi “Pranvera Arabe” përdoret rrallë në vendet arabe dhe konsiderohet i gabuar. Preferohen fjalët kryengritje dhe revolucion.
Autori amerikan Noah Feldman e quajti librin e tij të vitit 2019 me temë “Dimri Arab” dhe ky emër filloi të përdoret pothuajse në të njëjtën kohë me “Pranverën Arabe”. Akademiku Michael Ignatieff tha se libri përshkruan “një nga ngjarjet më të rëndësishme të kohës sonë: dështimin tragjik të ‘Pranverës Arabe’”.
Vakumi i krijuar pas rënies së regjimeve nuk plotësoi reformat demokratike të kërkuara nga protestuesit. Në Egjipt, një kohë e shkurtër dhe emocionuese e vetëqeverisjes është zëvendësuar nga shtypja brutale e policisë.
Në vitin 2012, egjiptianët zgjodhën Mohammed Morsi si president, programi i të cilit u kundërshtua nga protestuesit, duke i hapur rrugë një grushti shteti të kryer në 2013 nga ministri i tij i Mbrojtjes.
Gjenerali në pension Abdel Fattah al-Sisi është ende në pushtet në Egjipt sot dhe sundimi i tij nga disa konsiderohet të jetë më autokratik se ai i Mubarakut.
Zhgënjimi midis protestuesve është i hidhur. Nade Ahdaf Soueif nga shkurti 2011 ka tani një pamje e zbehtë.
“Nuk mund ta imagjinoja që nipi im do të ishte akoma në burg sot,” i tha ajo AFP.
‘Pranvera’ ka vdekur në Siri
Në Bahrein, e vetmja monarki e Gjirit që përjetoi protesta masive, kryengritja u shtyp brutalisht me ndihmën e regjimit saudit, i cili parandaloi trazirat aty me subvencione masive për popullsinë.
Protestat në Algjerinë e shkatërruar nga lufta civile nuk kanë marrë jetë, ndërsa ato në Marok janë heshtur nga reformat kozmetike dhe shtypja gjyqësore.
Revolucionarët libianë u ndanë në paraushtarakë që ndanë vendin dhe një luftë sektare shpërtheu në Jemen.
Por Pranvera Arabe vdiq në Siri.
Pozicioni i Bashar al-Asadit dukej mbizotërues, por kur filluan protestat në 2011, u deshën vetëm disa javë që ish-okulisti i Londrës të tronditej seriozisht.
“Rradha juaj ka mbërritur, Doktor”, ishte shkruar në një mur në qytetin jugor Dari, duke aluduar se Assad të kishte fatin e Ben Ali dhe Mubarak.
Adoleshentët pas mbishkrimit u arrestuan dhe u torturuan shpejt, gjë që shkaktoi protesta masive duke kërkuar lirimin e tyre.
Por Assadi mbijetoi gjithçkaje dhe mbeti në pushtet. Me përjashtim të Tunizisë, e cila është një demokraci e brishtë sot, revolucionet në Lindjen e Mesme kanë dështuar në mënyrën e tyre.
Një nga autorët e mbishkrimeve në Dara, Moavi Sayasin, i tha AFP se reagimi i qeverisë ishte më i keq nga sa mund të imagjinohej.
“Unë jam krenar për atë që bëmë atëherë, por kurrë nuk kam menduar se regjimi do të na shkatërrojë kështu. Mendova se do ta hiqnim qafe atë”.
Në një kohë të shtypjes brutale të protestuesve dhe urrejtjes në rritje sektare, grupet ekstremiste kanë gjetur terren pjellor për veprimet e tyre në Siri dhe gjetkë.
“Nuk u desh shumë kohë që sjellja jo e dhunshme e protestuesve të shndërrohej në një luftë në Libi, Siri dhe Jemen,” shkroi gazetari Robert F. Worth.
Cunami po vjen
Për Arshin Adib-Moghadam, një profesor në Studimet Orientale dhe Afrikane të Londrës, kërkesat kryesore të demonstruesve janë ende të pranishme nën sipërfaqe dhe do të dalin në dritë në rastin e parë si një “cunami politik”.
“Shtetet që nuk e kuptojnë këtë realitet të ri janë të dënuar të përballen,” shtoi ai.
Historia tregon se revolucioneve nganjëherë u duhen vite për të dhënë rezultate.
Ala al-Aswani, një nga shkrimtarët më të famshëm të Egjiptit, tha se “revolucioni është si të biesh në dashuri – kjo të bën një person më të mirë”.
Çfarë ka ndryshuar?
Mouzner, e cila ndërkohë ka qenë dëshmitare e protestave në Libanin e saj në 2019, beson se çfarëdo që të ndodhë në të ardhmen ka ndryshuar mënyrën se si njerëzit i shohin udhëheqësit e tyre, pjesën tjetër të botës dhe veten e tyre.
“Ajo ‘Pranverë Arabe’ në ditët e saj të hershme, idealiste, jo vetëm që na mësoi, por edhe na e konfirmoi atë. Çfarë do të bëjmë me atë mësim – ta varrosim ose të ndërtojmë mbi të – do ta shohim,” tha Mouzner.
I ashtuquajturi “Revolucioni i Jasemit” në Tunizi përmendet shpesh si një shembull se si kryengritjet arabe mund të jenë të suksesshme.
Gjakderdhja u ndalua, politikanët dhe banorët u përmbajtën nga taktikat që do të mbillnin përçarje, dhe partia dominuese Ennahda transferoi relativisht me qetësi pushtetin në një sistem më demokratik.
“Në lidhje me dështimet e Egjiptit dhe katastrofën në Siri, Tunizia duket si një përjashtim ekstrem,” shkruan Feldman.
Megjithëse Tunizia doli më mirë se të tjerët, pasojat e revolucionit nuk janë ende të dukshme.
Duke folur për AFP disa blloqe larg nga filloi gjithçka, Ashref Ajmi duket i zhgënjyer.
Ben Ali është zhdukur, vendi ka mbetur i bashkuar, por situata ekonomike nuk është përmirësuar.
“Slogani i revolucionit ishte” punë, liri, dinjiteti kombëtar “. Ne nuk morëm asgjë nga ato”, përfundon 21-vjeçari afër sheshit në Sidi Buzid ku u ngrit monumenti i Bouazizi. /tesheshi.com/
