Kryengritja greke kundër Perandorisë Osmane, që shpërtheu në vitin 1821, mblodhi së bashku një prej koalicioneve më të çuditshme në histori: që nga diaspora helene e sofistikuar, tek luftëtarët nga malet e egra të Peloponezit, e deri tek një sërë romantikësh të mirë-edukuar e të mirërritur nga bota perëndimore, përfshirë edhe një prej poetëve veçanërisht me ndikim të gjuhës angleze.
Grekët përgjithësisht e vlerësojnë (ashtu sikundër e kanë zët) mbështetjen e huaj në çdo sipërmarrje, që nga fraksionimi politik deri tek ristrukturimi i borxhit. Kjo është ndoshta arsyeja përse Lordi Bajron ende ngjall respekt atje. Nëse ai kujtohet më gjallërisht sesa çdo filo-helen tjetër i hershëm, kjo me gjasa ndodh për shkak, se në një farë mënyre, ai dha jetën për Greqinë në moshën vetëm 36-vjeçare.
Vdekja e tij nga ethet në prill 1824, në qytetin e largët të Mizolongit, duhet të ketë ngjasuar në atë kohë si një katastrofë për çështjen helenike dhe mbështetësit e saj në Londër. Por, kujtimi i tij me gjasa ndihmoi në ruajtjen e mbështetjes për këtë kauzë gjatë vitit pasues, kur pati një kundër-sulm shkatërrimtar nga osmanët.
Një botim i ri për Bajronin dhe kontributin e tij për kryengritjen greke, nga një profesor i kolegjit të Londrës, Roderick Beaton, duket të jetë përpjekja e parë për të përshkruar në thellësi atë kohë, nga burime greke dhe britanike. Autori ka mundur të zhytet në debatet historiko-biografike dhe në kërkimet e thelluara helenike për të krijuar një kuptueshmëri të plotë.
Rrëfimi i tij për përballjen e hershme të Bajronit me Greqinë Osmane dhe miqtë e tij letrarë në Itali, kulminon me një analizë të rreptë të 100 ditëve të fundit të poetit në Mizolongi. Në atë kohë, zona ishte e përfshirë nga luftimet midis fraksioneve greke që kishin marrë armët kundër osmanëve tre vjet më herët.
Autori ofron një mbrojtje të kualifikuar por edhe tërë humor të mbështetjes praktike të Bajronit. Ai i referohet në veçanti, partneritetit politik të poetit me Alexandros Mavrokordatos, një figurë me prejardhje të mirë nga Konstandinopoja i cili po përpiqej të bashkonte drejtuesit e luftëtarëve për të vendosur pak koherencë në njësinë shtetformuese që po lindte.
Ashtu si argumenton autori, Bajroni arriti që në muajt e fundit të jetës së tij të tejkalonte të metat e karakterit të tij të çoroditur, defekte që ishin projektuar në heronjtë e tij letrarë.
Në një terren të dyshimtë ku origjina e tij fisnike nuk i mundësonte mbrojtje nga rreziqet e jetës, ai punoi me këmbëngulje për një fund të vetëm: një Greqi e bashkuar që mund, sidoqë pa gjasa, të shërbente si një frymëzim për pjesën tjetër të Europës.
Më shumë sesa kolegët e tij filo-helenë, Bajroni duket se kishte krijuar simpati për bashkëpunëtorët e tij grekë. Për këtë arsye, sips autorit, ai kishte më pak gjasa për zhgënjim. Pavarësisht idealeve të tij republikane, për shembull, ai e kuptonte përse aleati i tij Mavrokordatos mendonte se monarkia do të ishte sistemi më i mirë për shtetin e ri grek që po dilte nga lufta. Por besnikëria e Bajronit ndonjëherë u përball me detyrime. Për shembull, kur një nga drejtuesit e kryengritjes nga ishulli Spetses, të cilin ai e kishte financuar, kapi në mënyrë pirate një mjet lundrues që i përkiste një detari grek nga ishujt jonianë të sunduar nga britanikët. Përballë kërkesave britanike për rikthimin e anijes, poeti duhet të hapte sërish kuletën, ndërkohë që fshihte rolin e vet në gjithë këtë situatë.
Qëllimi kryesor i Bajronit, sipas autorit, ishte të “garantonte që prirja modernizuese internacionaliste brenda revolucionit të fitonte përparësi ndaj strukturave lokale të ndarjes së pushtetit të përfaqësuara nga udhëheqësit e luftës”. Ai e mbështet këtë siguri me një spektër të gjerë detajesh edhe pse duket qartë se e sheh gotën e arritjeve të Bajronit gjysëm plot, më shumë sesa gjysëm bosh.
Përgatiti: Juli Prifti – /tesheshi.com/
