Disa herë në javë në zemër të Bernës në Zvicër, një inxhinier në pension drejton ndonjë grup të vogël vizitorësh lart një shkalle të ngushtë. Më pas, duke përdorur një bastun druri si tregues, ai shpjegon sesi një labirint pjesësh hekuri që lëvizin me anë të një penduli lëkundës, ka llogaritur, sekondë më sekondë, gjithë gjysmën e mijëvjeçarit të fundit.
Marti e ka mirëmbajtur makinerinë për gati 40 vjet. Mëngjeseve, tik-taku i saj autoritar – një tingull hipnotizues si një rrahje zemre- ndihet brenda dhomës me mure të trasha guri që nddohet larg nga qyteti poshtë saj.
Dikush mund të ndjejë se vetë koha banon këtu.
Një orë muri me përmasa gjigande? Ndoshta. Por nuk duhet nënvlerësuar ndikimi i saj. Kulla frymëzoi shkencëtarin e ri të quajtur Albert Ajnshtajn dhe ndryshoi mënyrën sesi ne mendojmë për universin.
Sot, kjo orë përfaqëson një qytet që është njohur nga UNESCO për bërthamën e paprekur mesjetare.
Në pasditet me diell, turmat mbushin sheshin përpara kullës për të vëzhguar shfaqjen, turistët mblidhen ndërsa akrepi i minutave i afrohet dymbëdhjetës në majën më të lartë të fytyrës gjigande të orës. Në netët dimërore me shi, skena mund të jetë performancë vetëm për disa mace të lagura. Por, edhe kur askush nuk është aty për të parë, koha marshon brenda kullës.Ajnshtajni e dëgjoi tingullin një mbrëmje të majit 1905. Ai kishte qenë në mendime nga një paradoks shkencor për gati një dekadë, e kur hodhi vështrimin mbi kullën, ai papritur imagjinoi një skenë të paimagjinueshme. Çfarë do të ndodhte, vrau mendjen, nëse një automobil do të largohej nga kulla me shpejtësinë e dritës?
Nëse ai do të qëndronte i ulur në makinë, kuptoi Ajnshtajni, ora e tij sërish do të vazhdonte të bënte tik-tak. Por duke parë nga kulla, ora- koha do të dukej sikur kishin ndaluar. Ishte një moment i madh krijues. Gjashtë javë më pas, ai do të përfundonte një artikull ku paraqiste “teorinë speciale të relativitetit”. Më pas si do të tregonte sesi marrëdhënia hapësirë-kohë, siç e quante, ndikonte masën, energjinë dhe gravitetin, duke paralajmëruar epokën bërthamore, udhëtimin në hapësirë, dhe kuptueshmërinë tonë sesi yjet e trupat qiellorë ndërvepronin.
Një muze kushtuar fizikantit përmban edhe një shpjegim me video sesi funksionon teoria e relativitetit e për të cilën kuratorët premtojnë se mund të kapet edhe nga fëmijët e vegjël të shkollës.
Por, sado të ta mjegullojë mendjen shpjegimi shkencor, aty lart në kullë me sfondin e serenatës së tik-takut që duket se tingëllon më fort me çdo rrahje, teoria e shkencëtarit nis të marrë më shumë kuptim, ose njerëzve u duket sikur nisin e kuptojnë se çfarë donte të thoshte ai. Koha, me siguri, që është relative.
Kalo një orë me miqtë apo të dashurit e familjes dhe do të ikë në sekonda. Qëndro në trafik dhe mund të duket sikur kalojnë ditë.
Madje edhe Marti, një burrë me llogjikë dhe shkencë, thotë se mund të ndjejë magjinë e makinerisë. “Ndonjëherë kur jam vetëm, mendoj për kohën”, thotë ai. “Përse ndonjëherë kalon ngadalë e ndonjëherë shpejt?
Për më shumë se 500 vjet, banorëve të Bernës u është thënë të dëgjojnë tingullin e orës dhe t’i binden mesazhit të saj: koha është gjithnjë në marshim, kështu që shijoje orën e ardhshme të jetës tënde.
Përgatiti: Juli Prifti – /tesheshi.com/
