Reportazh/ Moena, një qytezë e fshehur turke rrëzë alpeve italiane

Nga Miraç Geyik

E gjendur në provincën veriore italiane të Trentinos, qyteza e quajtur Moena, e cila njihet gjithashtu nga vendasit si “La Turchia”, ka një histori interesante, që nisi kur një jeniçer otoman mbajti vrapin drejt saj në vitin 1683, gjatë fushatës për të pushtuar Vjenën.  

Gjurmët e Perandorisë Otomane, një prej perandorive më të pasura kulturalisht dhe më jetëgjata, vëzhgohen ende në pjesë të ndryshme të botës. Mënyra e jetesës dhe kultura e trashëguar e perandorisë, e përhapur në një hapësirë të gjerë, nga Anadolli, Afrika Veriore, Lindja e Mesme, e në Ballkan, pati ndikim në  tokat që ajo pushtoi dhe sundoi.

Prandaj nuk është e çuditshme të shohësh medrese, hane apo xhami otomane në Ballkan a në pjesë të humbura të Afrikës. Por një qytezë italiane që zhvillon festivale turke dhe var flamuj turq në dritare mund të ketë ndikim edhe te më të pandjeshmit. E gjendur pranë kufirit mes Italisë dhe Austrisë, qyteza malore italiane e quajtur Moena, e njohur gjithashtu si “Rione Turchia” (Rajoni Turk), vazhdon ta mbajë gjallë folklorin turk nëpërmjet festivalit të zhvilluar çdo gusht, edhe pse pjesa më e madhe e vendasve nuk e kanë parë kurrë Turqinë më parë. Kjo histori e pabesueshme dhe pështjelluese nisi me një jeniçer të plagosur otoman, i lënë i vetëm në një vend të huaj, larg vatanit.

Siç tregon historia, jeniçeri turk, i quajtur Hasan,  u caktua si oficer zbulimi në ushtrinë otomane falë njohurive të tij mbi rusishten, italishten dhe gjermanishten. Dhuntitë e tij u zbuluan gjatë periudhës së Këprylynjve, dhe ai spikati midis jeniçerëve, forcave këmbësore elitare në ushtrinë otomane, e bëri emër. Sipas librit “El Turco” të autorit turk Orhan Yeniaras, Hasani i vizitoi shumë herë Venedikun, Vjenën, Berlinin dhe Romën për të mbledhur informacion, zakonisht i maskuar si prift.

Jeta dhe karriera e Hasanit ndryshoi plotësisht kur veziri i madh, Kara Mustafa Pashai, i kërkoi të mblidhte të dhëna mbi dymbëdhjetë agjentë otomanë që kishin humbur pa nam e nishan para nisjes për rrethimin e dytë të Vjenës, më 1683. Por, ndërsa veziri i madh e shtyu sulmin mbi austriakët, otomanët i humbën në fund të gjitha gjasat për ta fituar betejën. Hasani iu kundërvu vezirit të madh dhe i kritikoi vendimet e tij për sulmin dhe kohën e rrethimit. Megjithëkëtë, përballja e guximshme e Hasanit e kishte një çmim. Veziri i madh i urdhëroi ekzekutorët t’ia prisnin kokën, ngaqë nuk shkonte që një jeniçer t’i vinte në diskutim vendimet e një pashai në ushtrinë otomane. I frikësuar për jetën e tij, Hasani ia doli t’i mbathte me pak ndihmë prej të parit të trupave jeniçere, e udhëtoi për thuajse 200 kilometra përpara se të arrinte në një vend të sigurt: në Moena.

Ata që i njohin italianët dhe kulturën e tyre mbase e dinë shprehjen, “Mamma mia li turchi” (O Zoti im, turqit!). Italianët e kanë përdorur këtë shprehje që kur Mehmeti II pushtoi Otranton, një qytet bregdetar italian. Edhe pse kishin frikë se mos otomanët ndryshonin drejtim më pas, tekefundit, Perandoria Otomane po e zgjeronte territorin e saj në tërë Europën, populli i Moenës i zgjati dorën e ndihmës jeniçerit otoman të plagosur dhe fillikat, pa pyetur për synimet e tij. Dyert e shtëpive të tyre u hapën për ta mirëpritur Hasanin deri ditën që ta merrte veten. Hasani, një dezertor, nuk kishte ku të shkonte, e askënd te i cili të kthehej, përjashtuar këta njerëz të mirë që treguan mëshirë për këtë të huaj. Shumë larg prej vendit të tij, Hasani, i njohur po ashtu nga qyteza si “Il Turco”, u bë një prej tyre, e madje u martua me një italiane vendase. Ndërsa mund të fliste italisht, u mor vesh lehtësisht me vendasit, e ndau me ta përvojat e tij dhe traditat turke. Qytezën e qetë të turkut e gjeti një ditë belaja me tagrambledhësit e dukatit të Augsburgëve, që u kërkonin taksa të larta. Hasani, një turk që e çmonte shumë lirinë e tij, e kundërshtoi kërkesën për më shumë para, dhe i inkurajoi vendasit të ngrinin krye. Kjo bëri që populli i Moenës të luftonte ndaj gjermanëve dhe t’i mundte, e Hasani u shpall heroi i qytezës.

Pasi Hasani vdiq, fëmijët e nipërit e vet e mbajtën të gjallë kujtimin e tij në këtë qytezë italiane. Historia e tij tërheqëse ka frymëzuar dhe shumë e shumë të tjerë më pas. E përcjellë nga njëri brez në tjetrin, ajo është festuar gjatë festivalit turk të Moenës. Festivali zhvillohet çdo vit në javën e parë të gushtit. Vendasit vishen si jeniçerë otomanë, varin flamujt turq në dritaret e tyre, si edhe në rrugët, dhe më i madhi në moshë i qytezës është kurorëzuar si sulltani, duke personifikuar Il Turco-n.

Duke i përqafuar traditat dhe kulturën turke, sot banorët e Moenës e konsiderojnë veten turq, pavarësisht faktit se nuk flasin një fjalë të vetme turke. Ata e adoptuan kulturën turke në mënyrë aq tërësore, sa madje kërkojnë prikë për nuset e ardhshme. Për më tepër, nëse një femër kërkon të martohet me një burrë nga një fshat tjetër, ajo ka nevojë për aprovimin e “sulltanit”, që është quajtur “alabastia”.

Siç shkruante dikur J. P. Roux, gjuha dhe kultura turke kanë një rëndesë të veçantë; kjo forcë i tërheq njerëzit drejt vetes pa marrë parasysh sa të ndryshëm janë prej turqve. Banorët e Moenës kanë treqind vjet që jetojnë si turqit. Ata vazhdojnë t’i kryejnë traditat otomane të humbura prej kohësh për popullin e Anadollit. Për rrjedhojë, nëpërmjet traditave dhe festivalit të zhvilluar çdo vit, ata tregojnë mirënjohjen për heroin e tyre lokal, i cili erdhi nga një vend i huaj tre shekuj të shkuar.

Përktheu: Bujar M. Hoxha