“Ylli i Kuq mbi Rusi” ofron historinë vizuale të Rusisë dhe Bashkimit Sovjetik, por propaganda e realizmit socialist tejkaloi kohën e vet: u bë pararendëse e “fake news”-ve.
“Ne të gjithë jetojmë në epokën e fake news-ve. Por ato nuk u shpikën me ardhjen e Twiterit apo You Tube – u përdorën që në vitet 1930 për të mundësuar zhdukjen e njerëzve realë”, thotë kuratorja e një ekspozite të re në Londër, Natalia Sidlina. “Ylli i Kuq mbi Rusi”, që u promovua në një njëqindvjetorin e revolucionit të Tetorit, fokusohet mbi imazhet e fuqishme të krijuara në Rusi dhe Bashkimin Sovjetik nga viti 1905 deri në vitin 1955- por, në mënyrë të pashmangshme, politika nuk ka si të mos përzihet.
Dhe rëndësia e lidhja e këtyre imazheve me ditët e sotme është e vështirë të anashkalohet. “Ne planifikuam ekspozitën për të përkuar me përvjetorin e revolucionit të Tetorit, por megjithatë duket se ajo po tërheq paralele me atë që po ndodh rreth e rrotull globit edhe sot”, thotë kuratorja për BBC-në.
Një nga sallat e “Yllit të Kuq mbi Rusi” ofron një kontrast të thellë me shpërthimet e ngjyrave dhe grafikën e guximshme në ndonjë pavion tjetër, muret e saj – dhe në tavolinë në qendër – mbajnë në radhë fotografi bardhë e zi. Disa tregojnë fotot e shkrepura nga policia për të burgosurit politikë të dërguar në gulagë, kampet e punës apo të dënuar me vdekje nën Terrorin e Madhe të Jozef Stalinit; të tjera duket se janë grupe të rastësishme fotosh punonjësish apo zyrtarësh, por në një inspektim më të afërt duket se ato përfaqësojnë lista shënjestrash, kryqe të vendosur mbi figura dhe fytyra të fshira me “armik i popullit” të shkruar me bojë.
Një seri fotografish rrëfen një kalim drithërues të kohës në shkrepje: në foton e parë, Stalinit shihet i rrethuar nga katër prej shokëve të tij, në tjetrën që daton 23 vjet më pas, tre janë zhdukur, në të tretën, ai qëndron i vetëm në një portret prej kartoline. Ata të rrethit të ngushtë të liderit që iu mbaroi mbështetja prej tij, thjesht janë fshirë nga imazhet zyrtare: manipulimi i fotografisë ishte çelësi për rishkrimin e historisë sovjetike. “Eshtë një nga shqetësimet tona sot- imazhet janë shumë bindëse, por ato janë në të njëjtën kohë lehtësisht të manipulueshme”, thotë historiani i artit, Gale.
Ka paralele midis disa prej fotografive të eskpozuara dhe një memoje të shekullit të 21-të. “Marrëdhënia midis këtyre mënyrave të censurimit të njerëzve nga historia dhe imazhet të fotoshopit është shumë domethënëse, dhe një paralajmërim për ne, në ditët e sotme dhe në epokën e sotme. Tregon për fuqinë e imazheve dhe në një mënyrë, një pjesë e rrëfimit pas kësaj historie që po ekspozojmë… është pikërisht që, duke parë fuqinë e imazheve në hapësirën publike, të jemi të kujdesshëm se çfarë informacioni ato transmetojnë”.
Ndikimi këmbëngulës i fotografisë shfaqet përgjatë gjithë ekspozitës – jo vetëm në dhomën e mbushur me fotot e të dënuarve e të vrarëve, por po ashtu edhe në banerat optimistë dhe panoramat litografike. Fotoshopi është shpesh ajo që u jep këtyre imazheve propagandistike fuqinë e tyre, sipas Gale. “Ka një kombinim të abstraksionit dhe figurës, zakonisht por jo esksluzivisht përmes montazhit fotografik, që ishte një zhvillim kyç në fund të viteve ’20 dhe 30’ ku figura fotografike është sjellë në një kompozicion abstrakt, dhe njëkohësisht menjëherë i lexueshëm dhe avangardë – e që vijon të jetë tepër me ndikim sot në termat e dizajnit”, thotë ai.
“Kjo është shumë e rëndësishme, të jesh në gjendje të kesh imazhe të dallueshme të rreshtuara në një kompozicion përndryshe abstrakt; kjo është ajo që predominon”, thotë ai. “Madje, edhe në periudhën e viteve ’30, kur, nën Stalinin, realizmi socialis u bë e vetmja mënyrë e pranueshme dhe njerëzit që konsideroheshin avangardë, ishin të dyshimtë, pavarësisht kësaj, mënyra e të menduarit për kompozicionin është mjaft e dukshme dhe i jep dinamizëm punimeve që u prodhuan në atë kohë”.
Mënyra e propagandimit të barazisë për gratë ishte pioniere në Europë, në atë fazë.
Imazhi i përdorur për posterin e ekspozitës është një shembull trazues. “Imazhi i Adolf Strakhov për gratë e emancipuara menaxhon të arrijë shumë gjëra në të njëjtën kohë”, thotë Gale. “Eshtë në thelb monokromatike, por përdor të kuqen në mënyrë dramatike, kështu që nga një pikëvështrim ngjyrash është i jashtëzakonshëm. Ka një komandim grafik të pabesueshëm, gati fotografik, dhe komunikon imazhin që është thelbësor për mënyrën sesi shoqëria u reformua nën bolshevikët”.
Zgjedhja e autorit për grurin i jep imazhit intimitetet, ndërsa dominohet nga fytyra e gruas – sfondi i jep ndjesinë epike. Ky është një kombinim që gjendet në shumë nga punimet e “Yllit të Kuq mbi Rusi”. Ato operojnë në një nivel personal – për të bindur qytetarët sovjetikë të mbështesin kauzën komuniste – dhe të përfshihen nën idealet e përbashkëta.
Disa nga imazhet e ekspozitës janë gra. Në posterat ku bëhet thirrje për të luftuar fashizmin gjatë luftës së dytë Botërore, ky ishte një vendim për arsye propagandistike, sipas ekspertes Sidlina. “Nuk kishte asnjë fytyrë të Stalinit- ishte shumë e vështirë të frymëzoje njerëzit të shkonin në betejë dhe të vdisnin për liderin e partisë Komuniste”, thotë ajo. “Imazhi i një nëne apo bije do të funksiononte shumë më mirë”.
Ndërsa imazhet e “Yllit të Kuq mbi Rusi” janë trazuese sot, dhe trashëgimia e tyre për dizajnin ndjehet ende, ato nuk u krijuan domosdoshmërisht si punime artistike. “Eshtë e qartë që artistët avangardë që punuan në këto vite në Rusi ishin të ndërgjegjshëm se po bënin propagandë”, thotë Gale. “Ne mund të shijojmë lëvizjen artisitike që formësoi kulturën vizuale – por politika është shumë pranë. Ashtu si thonë ekspertët, “na kujton të gjithëve për përgjegjësinë dhe fuqinë e imazhit në histori”.
Përgatiti: Juli Prifti – /tesheshi.com/
