Nga Federica Marcucci “Wired.it”
I konsideruar unanimisht si një nga filmat më të bukur dhe më domethënës në historinë e kinemasë – për këtë mjafton të kujtojmë renditjet e përvitshme nga “American Film Institute” dhe “Sight and Sound” – “Citizen Kane” (Qytetari Kejn), është një krijim artistik monumental, jehona e të cilit është e lidhur pazgjidhshmërisht me atë të regjisorit të tij, njëherazi protagonisti kryesor në film, 25-vjeçarit Orson Welles. Ai sapo vinte nga radioja dhe teatri, dhe e kishte përvojën e tij të parë si regjisor.
Rënia e Ëndrrës Amerikane
I frymëzuar nga figura e sipërmarrësit William Randolph Hearst, i njohur për ndërtimin e një perandorie mediatike mbresëlënëse, filmi rrëfen historinë e manjatit Charles Foster që në fund vdes i braktisur nga të gjithë në një rezidencë shumë të madhe por tërësisht të zbrazët me emrin ekzotik “Xanadu”, duke artikuluar termin enigmatik “Rosebud”.
Ndërsa një grup gazetarësh nisën të hulumtojnë se çfarë ose kush mund të ishte “Rosebud”, filmi zhvillohet përms një kthimi pas në kohë, që tregon gjithë jetën e Kane: nga origjina modeste, tek pasurimi i papritur kur familja e tij trashëgon një minierë ari, deri në krijimin e një perandorie mediatike, e cila do ta bëjë gjithnjë e më shumë të vetmuar por edhe më të etur për pushtet.
Duke kritikuar, dhe në të njëjtën kohë duke e rreshtuar veten me atë mundësi ruzveltiane, me New Deal-in e tij plot shpresa dhe iluzione, Welles ndërtoi me mjeshtëri shëmbëlltyrën e një njeriu që përfaqëson të gjitha paqartësitë dhe pikëpyetjet e së ashtuquajturës Ëndrra Amerikane: një ideal i pamundur që përpiqet të shërojë sistemin, por pa e transformuar vërtet atë. Pra, e njëjta perandori e ndërtuar nga Kane lind plot defekte, dhe nis të shkërmoqet pa arritur ende kulmin e saj, pasi është e molepsur nga kërkimi egoistik për pushtet, që e minon vetë shoqërinë.
Përtej Hollivudit klasik
Për të rrëfyer një histori mbi pushtetin dhe mënyrën sesi realiteti mund të shtrembërohet nga media, Orson Welles zgjodhi të shkojë përtej disa veçorive stilistike të gjuhës kinematografike. Sepse nëse nga njëra anë – të paktën në nivelin konvencional, ekziston prirja për t’i dhënë fund Hollivudit klasik me filmin “Gone with the Wind” (Bashkë me erën) e vitit 1939, është po aq e vërtetë se u desh të kalonin edhe dy vite të tjera që të mbërrinte një vizionar i gatshëm të tallej me mediat, duke nxitur kuptueshëm edhe shumë kritika të ashpra ndaj tij.
Po ashtu, falë intuitës së Welles, Gregg Toland, i konsideruar si një nga drejtorët e parë të mëdhenj të fotografisë, krijoi tek ky film një thellësi të madhe skenike, e cila i dha mundësi regjisorit të zhvillonte një stil që ishte njëherazi kompozicional dhe narrativ, duke përdorur një montazh shumë inovativ për kohën.
Diçka që e bën gjuhën narrative të “Ciziten Kane” teknikisht të patëmetë edhe sot e kësaj dite. Një aspekt tjetër është ai i kolonës zanore, i kompozuar ndër të tjera nga një gjeni si Bernard Herrmann, i cili jo vetëm e përforcon imazhin, por jeton edhe nën dritën e vet. Një vëmendje obsesive ndaj tingullit të cilin Welles e kishte zhvilluar padyshim gjatë punës së tij në radio.
Po cili është realiteti më i vërtetë?
Prandaj, nëse Orson Welles arrin të ngopë sytë spektatorit me sugjerime vizuale dhe zanore, me reflektime ende sot aktuale mbi ambicien dhe pushtetin, si dhe mbi shëmbëlltyrën e triumfit dhe rënies së një njeriu, ekziston një aspekt i “Citizen Kane” që flet veçanërisht për të gjithë ne.
Nëse filmi është një histori e treguar për së mbrapshti, nga fundi në fillim, një përpjekje për të kuptuar thelbin e një njeriu që deri në fund do të mbetet misterioz, Welles na fton pas 83 vjetësh që të reflektojmë se sa rrëfimi i jetëve tona ka treguar mbi epokën tonë, ku mediat janë shumë më të pranishme se në vitin 1941.
Cili është realiteti më i vërtetë: ai që na rrëfehet, ai që vendosim të tregojmë dhe që përfaqëson tjetrin dhe veten tonë, apo ai që mbetet i fshehur nga sytë e botës? Kush jemi ne në të vërtetë: ai që i tregojmë botës se jemi, apo ai i themi vetes? Ndoshta thelbi i vërtetë i çdo individi, është i destinuar që të mbetet një enigmë, si ajo që përpiqet të zgjidhë bashkëshortja e Kane. Një enigmë e pazgjidhshme në sytë e botës, dhe pjesërisht edhe për ne vetë. /tesheshi.com/
