Pse Turqia ndryshoi qëndrim ndaj Suedisë në NATO?

Turqia ra dakord të lejojë Suedinë të anëtarësohet në NATO pas bisedimeve me dyer të mbyllura midis shefit të NATO-s, Jens Stoltenberg dhe liderëve të dy vendeve përpara një samiti të NATO-s në Lituani.

“Përfundimi i pranimit të Suedisë në NATO është një hap historik që do të kontribuojë në sigurinë e të gjithë aleatëve të NATO-s në këtë kohë kritike”, tha Stoltenberg në Vilnius të hënën vonë.

Disa orë pas shpalljes së vendimit të Ankarasë, administrata e presidentit amerikan Joe Biden njoftoi se do të fillonte transferimin e avionëve luftarakë F-16 në Turqi në marrëveshje me Kongresin Amerikan, i cili u duk se ishte një kompromis për dritën jeshile të Ankarasë për anëtarësimin e Suedisë në NATO.

Më vete, Pentagoni tha të martën se Sekretari i Mbrojtjes Lloyd Austin diskutoi me telefon rolin e SHBA në modernizimin ushtarak të Turqisë me ministrin turk të Mbrojtjes Yasar Guler, një tjetër tregues se bisedimet e mbrojtjes SHBA-Turqi janë ndihmuar nga “pro”-ja turke për Suedinë në NATO.

Ankaraja ka kërkuar të blejë F-16 amerikanë dhe të modernizojë ato që tashmë zotëron, si kompensim për heqjen e saj nga programi ndërkombëtar i SHBA-së për të zhvilluar dhe prodhuar avionë të rinj luftarakë F-35 në 2019.

Uashingtoni e përjashtoi Turqinë nga skema pasi Ankaraja bleu sistemin e mbrojtjes S-400 nga Rusia, pavarësisht paralajmërimeve nga SHBA.

Kjo çoi në një krizë dypalëshe midis dy aleatëve dhe vendosjen e sanksioneve të mbrojtjes nga Uashingtoni ndaj Turqisë në dhjetor 2020, hera e parë që sanksione të tilla drejtoheshin ndaj një anëtari të NATO-s.

Prandaj, vetoja e Ankarasë për kandidaturën e Suedisë për NATO-n ishte një shtesë e marrëdhënieve tashmë të paqëndrueshme të Turqisë me Perëndimin.

Suedia dhe Finlanda aplikuan për anëtarësim në maj 2022 pas pushtimit rus të Ukrainës.

Axhenda më e gjerë e Turqisë

Sipas Galip Dalay, një anëtar i lartë në Këshillin për Çështjet Globale të Lindjes së Mesme, anëtarësimi i Suedisë në NATO ishte i rëndësishëm për axhendën e Turqisë ndaj Perëndimit, veçanërisht ndaj SHBA-së.

“Pritjet e Ankarasë për F-16 nga Uashingtoni ishin të qarta që në ditën e parë. Megjithatë, Turqia gjithashtu kërkoi normalizim të përgjithshëm dhe përmirësim të marrëdhënieve të saj me vendet e BE-së dhe SHBA-në në përgjithësi përmes përdorimit të procesit suedez”, tha Dalay për Al Jazeera-n.

Sipas një deklarate të përbashkët të lëshuar pas bisedimeve të së hënës mbrëma, Suedia ra dakord të punojë ngushtë me Ankaranë për të trajtuar shqetësimet e sigurisë së Turqisë nëpërmjet bisedimeve vjetore trepalëshe që përfshijnë NATO-n. Duke i bërë jehonë një marrëveshjeje të ngjashme, të pazbatuar nga Madridi 2022, Stokholmi konfirmoi se përpjekjet e tij “kundër terrorizmit” do të vazhdojnë pas anëtarësimit në Aleancë.

Suedia ka përsëritur se nuk do të mbështesë grupet kurde dhe një organizatë që Turqia e përshkruan si “organizata terroriste Fethullah”, e cila është fajësuar për një grusht shteti të dështuar në vitin 2016 që mori qindra jetë.

Dalay tha se presidenti turk Rexhep Tajip Erdogan u përpoq ts bënte shembull Suedinë për t’i dërguar një mesazh Perëndimit për shqetësimet e tij rreth “terrorizmit”.

“Ankaraja dëshiron të detyrojë Suedinë të ndryshojë ligjet e saj për të qenë më të rrepta ndaj terrorizmit, por gjithashtu të ketë një efekt përhapës te aleatët e tjerë perëndimorë, duke i detyruar ata të bëjnë të njëjtën gjë ndaj grupeve që Ankaraja i konsideron terroriste”, tha ai për Al Jazeera-n.

Dalay tha gjithashtu se Erdogan kishte arritur atë që donte me ofertën suedeze, duke lidhur problemet e Ankarasë me bllokun.

Deklarata e përbashkët trajtoi procesin e ngrirë të pranimit të Turqisë në BE, me Suedinë që shprehu mbështetjen për përpjekjet për të ringjallur bisedimet e anëtarësimit.

Ankaraja ka qenë kandidate për anëtarësim që nga viti 2005 dhe negociatat nuk kanë përparuar që nga viti 2016.

Deklarata e përbashkët pa gjithashtu se Stokholmi zotohej për të “mbështetur në mënyrë aktive përpjekjet” në dy fusha që Ankaraja dëshiron të përmirësojë – modernizimin e bashkimit doganor BE-Turqi dhe liberalizimin e vizave.

Ankaraja ka dënuar vazhdimisht rritjen e kërkesave të refuzuara për viza Shengen nga qytetarët turq, duke kërkuar një regjim pa viza për turqit në Evropë.

Zyrtarët e BE-së thonë se Ankaraja duhet të punojë sipas kritereve të Unionit dhe pretendojnë se nuk ka abuzim me qytetarët turq.

Turqia ka kërkuar gjithashtu prej vitesh ndryshime në bashkimin doganor që ka pasur me BE-në që nga viti 1996. BE-ja ka refuzuar të hapë bisedimet mbi këtë çështje pavarësisht thirrjeve nga Ankaraja dhe komunitetet tregtare në të dy vendet.

Qasja ekonomike

Përpara Vilniusit, Erdogan e lidhi ofertën e Stokholmit në NATO me rifillimin e bisedimeve të anëtarësimit të Turqisë në BE, një kërkesë që Uashingtoni dhe Berlini e refuzuan menjëherë.

“Së pari ejani dhe hapni rrugën për Turqinë për të hyrë në Bashkimin Evropian, pastaj ne do t’i hapim rrugën Suedisë, ashtu siç bëmë për Finlandën”, tha ai para se të largohej të hënën.

Marwan Kalaban, drejtor i analizës së politikave në Qendrën Arabe për Kërkime dhe Studime Politike në Doha, tha se presidenti turk e dinte se ky kusht nuk do të përmbushej kur të bënte deklaratën.

“Erdogan u përpoq të nxirrte më të mirën nga kjo marrëveshje me Suedinë, SHBA-në dhe BE-në”, tha ai për Al Jazeera-n.

Ai shtoi megjithatë se Erdogan donte gjithashtu të shmangte një krizë të mundshme më të gjerë me Perëndimin pasi vendi i tij po kalon nëpër turbulencat më të këqija ekonomike në dekada.

Dalay tha se Erdogan e bëri këtë për të fituar mbështetjen që ai dëshironte për një bashkim doganor dhe udhëtim pa viza.

Ankaraja nuk ka bërë ende një deklaratë zyrtare për marrëveshjen dhe hyrja e Suedisë në NATO do të ndodhë vetëm pas ratifikimit në parlamentin turk, për të cilin ende nuk ka një afat kohor.

Marrëveshja me dyer të mbyllura do të thotë se tema është hequr nga agjenda e samitit dy-ditor të NATO-s në Vilnius.

Një marrëveshje e ngjashme nga Madridi në qershor 2022 nuk çoi në anëtarësimin e Suedisë sepse Ankaraja nuk ishte e kënaqur me zbatimin e marrëveshjes nga Stokholmi, veçanërisht me përpjekjet e saj për të luftuar “terrorizmin”.

Që atëherë, Suedia ka bërë ndryshime në kushtetutën e saj dhe ligje të tjera për të forcuar rregulloret në këtë zonë, duke mbajtur një qëndrim më të ashpër ndaj tubimeve që mbledhin mbështetje për grupet e ndaluara dhe përpjekjet për të mbledhur ose ofruar ndihmë financiare për ta. /tesheshi.com/