Me integrimin e Ballkanit Perëndimor në NATO dhe afrimin me Bashkimin Evropian, megjithëse të dhimbshme, vendet e ish-Jugosllavisë duket se po demonstrojnë tejkalimin e paragjykimeve dhe armiqësisë së njohur që nga vitet 1990. Shenjë është nisja e një bashkëpunimi në histori, kulturë, etimologji dhe linguistike, e pamendueshme deri para 20 vitesh.
Serbia dhe Republika e Maqedonisë së Veriut kanë nënshkruar një marrëveshje për promovimin e përbashkët të gjuhëve të tyre dhe po punojnë së bashku për dixhitalizimin në Arkivin Jugosllav. Beogradi dhe Shkupi kanë shkuar më tej dhe kanë filluar testimin e ADN-së të gjinive në të dy anët e kufirit.
Duket sikur paragjykimet historike janë kapërcyer, ndaj në Ballkan po krijohet dalëngadalë një atmosferë bashkëpunimi që nuk ekziston prej shumë kohësh, përfshirë në fusha të tilla të ndjeshme si kërkimi gjuhësor, historia dhe identiteti kulturor.
“Është pikërisht në shembullin e trashëgimisë së dyfishtë, të së kaluarës së përbashkët gjuhësore dhe qëndrimeve ndaj trashëgimisë letrare, vlerat evropiane dhe perspektivat e marrëdhënieve të fqinjësisë së mirë njihen më së miri”.
Jo, ky nuk është një citim nga Parlamenti Evropian apo ndonjë organizatë ndërkombëtare joqeveritare, ky është qëndrimi i Ministrisë së Kulturës së Serbisë.
Por a është vërtet situata kaq optimiste?
Vlen të pyesim pse Serbia bën kërkime për origjinën gjenetike pranë kufijve me Bullgarinë dhe Maqedoninë e Veriut (ku bullgarët kanë jetuar historikisht) dhe jo, për shembull, në Sumadija dhe Pomoravlje, ku, duke pasur parasysh zhvillimin e saj historik dhe karakteristikat etnografike, do të kishte shumë më e lehtë për të gjurmuar origjinën e popullsisë?
Deklarata e cituar e Ministrisë së Kulturës serbe është në fakt një përpjekje për të kundërshtuar reagimin e ashpër të Kroacisë ndaj miratimit të Ligjit për Trashëgimi Kulturore (fundi i vitit 2021) me të cilin parlamenti në Beograd e shpalli letërsinë e Dubrovnikut “të përbashkët”, pra serbe.
Pas “dixhitalizimit” të historisë dhe gjuhësisë duket diçka tjetër, shumë e rrezikshme.
Ashtu si fotografia, data dhe vendi i lindjes, ngjyra e syve dhe emri përcaktojnë identitetin formal të njerëzve, gjuha, historia, kultura dhe vlerat formojnë identitetin e një kombi. Krijimi i dokumenteve personale false, profileve false në rrjetet sociale dhe në bankingun elektronik etj., quhet vjedhje identiteti. Kjo vepër dënohet me ligj në Evropë dhe më gjerë, pasi vjedhja e identitetit lejon vjedhjen e pasurisë së viktimës dhe ndonjëherë vjedhjen e trashëgimisë. Dhe në sferën dixhitale, është shumë e thjeshtë.
Kështu është me kombet. Përvetësimi i kulturës, historisë, gjuhës së fqinjit, në fakt është vjedhje e identitetit të tij kombëtar. Frika nga një vjedhje e tillë shpjegon reagimin e ashpër të Kroacisë, e cila kërcënoi të bllokonte bisedimet e anëtarësimit të Serbisë në BE. Ndoshta në mënyrë të ngjashme mund të shpjegohet edhe këmbëngulja e Sofjes për të mos i dhënë dritën jeshile Shkupit për negociata për anëtarësim në Bashkimin Evropian derisa të zgjidhen çështjet e diskutueshme historike.
Sigurisht, ka zgjidhje. Mbretëria e Bashkuar dhe Bullgaria, për shembull, i kanë kthyer me ngurrim Greqisë dokumente dhe artefakte që i konsiderojnë të blera ligjërisht, por që janë eksportuar nga Greqia pa dijeninë ose kundër vullnetit të popullit dhe qeverisë greke.
A janë gati Serbia dhe Maqedonia e Veriut të bëjnë të njëjtën gjë? Sepse kur shkenca përdoret për qëllime të papastra dhe imorale – rezultati është Frankenstein.
Bashkimi Evropian nuk duhet ta lejojë këtë, e lëre më ta financojë atë. /tesheshi.com/
