Me mposhtjen e Marine Lë Pen në përpjekjen e saj për të arritur në presidencën franceze, politikanët e traditës në vendet e pasura morën frymë lirisht. Fati i kandidatëve ekstremistë është lëkundur që nga vala populiste që solli Donald Trump në Shtëpinë e Bardhë. Por është e vështirë të jesh besimplotë se ky ishte niveli maksimal që mund të arrinte populizmi, pa pasur një arsyetim të plotë të shkaqeve që e frynë atë në radhë të parë. Shpjegimet më bindëse sugjerojnë se vala populiste nuk është ende diçka e së kaluarës.
Ka një prirje që të josh për të hedhur poshtë radikalizimin si një ndikim i mëvonshëm i krizës financiare globale. Studimet tregojnë se pjesa e votave që i takoi partive ekstremiste, sidomos djathtaz, priret të rritet në vitet që pasojnë krizat. Depresioni nxiti disa nga lëvizjet më të rrezikshme e radikale të shekullit të 20-të. Por faktet nuk përputhen krejtësisht me historinë. Në Europë, për shembull, partitë populiste kanë marrë gjithnjë e më shumë vota, në rritje të qëndrueshme, që prej viteve 1980. Për më tepër, zemërimi populist rrallë fokusohet tek financat. Tregtia dhe emigracioni janë shënjestra më të dukshme. Manifestimet më të qarta të kohëve të fundit të rritjes së populizmit –fitorja e Trump dhe Brexit – kanë vetëm lidhje jo të drejtpërdrejtë me krizën financiare.
Teori rivale fajësojnë për rritjen e populizmit, pasiguritë e thella kulturore të nxitura nga ndryshimet demografike dhe sociale. Në një artikull që pritet të dalë në media, Noam Gidron dhe Peter Hall pretendojnë se suksesi politik i së djathtës është ngritur mbi rënin e statusit social të burrave të bardhë. Si vështirësitë ekonomike ashtu dhe përmirësimet relative në statusin e perceptuar të grupeve të tjera, si gratë apo minoritetet racore, duket se kontribuojnë në pasigurinë e grupit të parë. Rreth vitit 2010, gratë amerikane pa diplomë kolegji tejkaluan burrat me të njëjtin arsim, kur siguruan vendin e tyre në hierarkinë sociale. Perceptimi i burrave për statusin e tyre relative po ashtu ka rënë edhe në Europë. Artikulli lidh shfuqizimin e statusit me mbështetjen për populizmin e krahut të djathtë. Megjithatë ky duket një shpjegim i pjesshëm. Rritja më e fundit në populizmin e krahut të majtë ka qenë po aq e dukshme.
Një shpjegim i tretë ka qasjen e vet në një artikull nga Dani Rodrik i universitetit të Harvardit, që mendon se roli i globalizmit nuk mund të injorohet. Ai sugjeron se populizmi mund të jetë më tërheqës ndërkohë që maturohet integrimi global. Reduktimi i tarifave me gjëra të vogla jep rritje më të vogël në ekonomi dhe në përfitimet e konsumatorit, por reduktime të tilla vijojnë të imponojnë kosto tek punonjësit e cënueshëm. Rrjedhimisht, e gjitha kjo asimetri krijon pasoja.
Të gjitha këto hipoteza janë të pranueshme dhe përputhen. Por, ato janë sërish jo përfundimtare. Refuzimi i elitave tradicionale është ndoshta karakteristika që përcakton më mirë lëvizjet populiste, e megjithatë nuk është e qartë gjithmonë se përse partitë nën akuzë janë kaq jo reaguese. Ka ekspertë që thonë se partitë kryesore të mjedisit politik nuk mund të përgjigjen ndaj shqetësimeve të mbështetësve të tyre për shkak të respektit që kanë për kufizimet institucionale, si rregullat e Bashkimit Europian, apo për shkak të mungesës së vullnetit për të thyer normat si p.sh. ripagimi i borxheve sovrane.
Por, besnikëria ndaj institucioneve do të thotë të lësh në baltë votuesit. Kur liderët e zgjedhur nuk arrijnë të përcjellin përmirësimet e shpresuara, publiku nuk angazhohet. Largimi i tij është një mundësi për sipërmarrësit politikë.
Pothuasje gjithmonë, populistët premtojnë të lehtësojnë stresin e shkaktuar nga kufizimet institucionale. Por, lloji i populizmit varet nga lloji i turmës që i ka kthyer krahët mjedisit politik tradicional.
Nëse votuesit e krahut të djathtë si p.sh. të moshuarit janë më pak të gatshëm të votojnë, atëherë ka më shumë gjasa që kandidati populist të jetë i së djathtës. Politikat populiste si rezultat variojnë: një ekstremist i së majtës do të sulmonte strukturat buxhetore të imponuara nga Bashkimi Europian ndërsa një i së djathtës do të fokusohej në dhënien fund të tregut të lirë të punës.
Nëse ka diçka që bashkon politikat e Trump me Brexit dhe bindjet e populistëve europianë, është premtimi për t’u ikur kufizimeve. Por, sipas ekspertëve, populistët vënë në dukje avantazhet afatshkurtra të shkatërrimit të institucioneve dhe lënë pasdore pasojat afatgjata. Në një mënyrë, populizmi është një tjetër heterodoksi e paracaktuar të dështojë.
Politikanët janë të kufizuar nga shumë gjëra – që nga institucionet ndërkombëtare deti tek angazhimet ideologjike ndaj teorive të caktuara të rritjes ekonomike. Kufizime të tilla nuk janë gjithnjë të ndjeshme ndaj qytetarëve. Por, shpesh kanë vlerë dhe të llogarisësh se cilat ia vlejnë e cilat jo, se cilat bëjnë më shumë dëm sesa mirë, është një detyrë jo e lehtë. Dhe nëse politikanët nuk arrijnë të kënaqin qytetarët ndërsa punojnë brenda limiteve të mjedisit institucional, atëherë populistët do të jenë shpejt në marshim, sërish e sërish. (The Economist)
Përgatiti: Juli Prifti – /tesheshi.com/
