Mjerë europianët që kërkojnë vazhdimësi logjike. Më 22 janar, zëvendëspresidenti amerikan, Mike Pence tha se Shtetet e Bashkuara ishin në prag të anulimit të marrëveshjes bërthamore nënshkruar me Iranin në vitin 2015. Në të njëjtën kohë, Rex Tillerson, sekretari amerikan i Shtetit ishte në Londër ku shprehte optimizmin se marrëveshja mund të shpëtohej me pak kallaisje. Ministrat e Jashtëm të Bashkimit Europian ishin në Bruksel po atë ditë ndërsa konfuzioni nderej sipër bisedave të tyre si një dron që mund të hidhte ose çokollata ose dinamit.
Qasja alla-karnavale e Trump ndaj presidencës e ka bërë jetën të vështirë për aleatët e Amerikës, por viti i tij i parë në detyrë nuk ka sjellë asgjë të ngjashme me tmerret e pafundme që parashikuan disa. Kongresi e ka grushtuar atë për Rusinë, NATO nuk ia ka zgjatur shumë dhe luftërat tregtare nuk kanë mundur të shpërthejnë ende (edhe pse lajmet kanë sjellë të reja shqetësuese). Madje, nëse shumë europianë e refuzojnë Trump duke e cilësuar si çoroditës dhe të urryer – vetëm 25 për qind e miratonin presidencën e tij në një sondazh të fundit të Gallup – lidhja transatlantike mbetet e paprekur.
Por, kërcënmi nga marrëveshja e Iranit e vitit 2015, që tashmë varet në një fije, mund ta ndryshojë gjithë këtë. Plani i përbashkët i veprimit që është edhe titulli i plotë i marrëveshjes, është arritje që mban firmën e politikës së jashtme të Bashkimit Europian. (disa mund të thonë se ka pak të tilla). Tre vende anëtare të Bashkimit Europian –Britania, Franca dhe Gjermania – janë bashkë-firmëtare, së bashku me Amerikën, Rusinë dhe Kinën. BE ka një rol formal në mbikqyrjen e zbatimit të marrëveshjes. Pakti ka lehtësuar kërcënimet e sigurisë në Lindjen e Mesme, ka reduktuar gjasat për luftë midis Amerikës dhe Iranit dhe përfaqëson një triumf për metodën e preferuar diplomatike të BE-së: të përkushtuar, të detyrueshme nga ligji dhe shumëpalëshe. Bashkimi Europian e pa atë si një pedanë kërcimi për angazhimin tregtar dhe kulturor me Iranin dhe, edhe pse kjo nuk ka qenë kurrë pjesë formale e marrëveshjes, edhe si një mënyrë për ta nxjerrë atë nga ftohtësia gjeopolitike.
Megjithatë, më 12 janar, Trump kërcënoi të rivendosë sanksionet mbi Iranin brenda 120 ditëve, duke anuluar pjesëmarrjen e Amerikës në marrëveshje, nëse Europa nuk arrinte të rregullonte “të metat e saj të tmerrshme”. Shqetësimet amerikane për marërveshjen duket se përqëndrohen në tre çështje: klauzola “muzg” sipas së cilës Irani mund të rrisë pasurimin; programi balistik i Iranit; dhe telashet e krijuara prej tij në Siri, Jemen, Liban dhe gjetkë. Europianët, zakonisht të bashkuar në marrëveshjen e tyre të mbrojtjes, thonë se qëllimi i saj ishte saktësisht të shmangë prodhimin bërthamor. Por ky argument duket se po humbet terren në Uashington.
Britania, dhe sidomos Franca, shpresojnë end eta mbajnë Trump në bord. (Gjermania, pa një qeveri tamam që prej shtatorit, ka pjesën e vet). Diplomatët thonë se kanë kërkuar prej shumë kohësh nga Irani të kufizojë programin e vet të raketave balistike. Në mars, ministri i Jashtëm i Francës do të vizitojë Teheranin në përpjekje për të biseduar me mullahët: edhe vetë Macron është ftuar në Iran. Trump ka dërguar ftesën e tij të parë për vizitë shtetërore ndaj homologut të tij francez. Macron mund ta vizitojë Uashingtonin pak përpara se Trump të marrë vendimin finale për sanksionet ndaj Iranit, në 12 maj.
Trump i ka lënë europianët me lak të shtrënguar, të detyruar të bëhen palë me Rusinë, Kinën dhe Iranin kundër aleatit të tyre të vjetër. Ai kërcënon të vrasë marrëveshjen me Iranin, pasi tashmë e ka lënë atë në një “gjendje zombi”, sipas një raporti të ri të publikuar nga Bourse & Bazaar, faqe interneti që promovon tregtinë me Iranin.
Nënmarrëveshjet për të cilat po punon Tillerson, minojnë strategjinë e europianëve për parashikueshmëri – dhe nuk ka asnjë garanci që ato do të kënaqin Trump (apo skifterët e Iranit në Kongres). Përtej Iranit, tensioned vlojnë edhe midis instiktit të BE-së për angazhim dhe qasjes amerikane që luhatet midis agresionit dhe paparashikueshmërisë. Kjo shtron fushën për biseda të tmerrshme brenda klubit që nuk është ende gati të marrë në konsideratë jetën pa mbrojtjen amerikane. “Trump vë në dukje dilemën strategjike të europianëve në një mënyrë që është tepër e parehatshme për ta”, thotë Jan Techau, analist në fondin gjerman Marshall në Berlin.
Si do të vazhdohet? Administrate Trump është qartësisht e ndarë për Iranin. Përpjekjet europiane për të shpëtuar marrëveshjen do të forconin dorën e gjeneralëve me nofulla katrore rreth Trump që nuk duan të dalin kundër aleatëve të Amerikës apo të trimërojnë vijën e ashpër kundër Iranit. Megjithatë, Trump i ka rezistuar presionit nga këshilltarët e tij përpara kësaj, ashtu si ndodhi me vendimin për t’u tërhequr nga marrëveshja e Parisit për klimën. Ai mund ta bëjë këtë sërish.
Shumë argumentojnë se europianët për këtë arsye, kanë nevojë për një plan rezervë. Arma më e madhe e Amerikës nuk është rivendosja e sanksioneve të veta mbi Iranin por dhënia e masave ndëshkuese për firmat dhe bankat europiane që bëjnë biznes atje. Ellie Geranmayeh nga Marrëdhëniet e Jashtme të Këshillit Europian, një kompani sondazhesh, sugjeron se europianët duhet të punojnë fort me Kongresin për të kërkuar përjashtime nga sanksione të tilla “dytësore”; nëse kjo dështon, ajo thotë se ata duhet të përcënojnë me kundër-sanksione mbi investimet amerikane në Europë. Të tjerët mund të argumentojnë po aq mirë se konfliktimet e luftës tregtare nuk do i shërbejnë askujt.
Europa të ndihmojë veten
Garancia amerikane për sigurinë mbetet e domosdoshme; detyra e parë për politikbërësit në të dyja anët e Atlantikut duhet të jetë gjithmonë ajo e të zvogëluarit të ndasive, jo përshpejtimi i divorcit.
Rruga më e mirë për ta bërë këtë do të ishte që Europa të shpenzojë më shumë nga paratë e veta për mbrotjen, duke reduktuar ata në Uashington, përfshi presidentin Trump, të cilët e shohin BE si përfitues.
Por, Europa mund të praktikojë edhe garanci të kujdesshme, po ashtu, duke punuar për të zhvilluar bashkëpunimin e vet mbi sigurinë, për aq kohë sat ë mos shmangë burimet nga NATO. Trump është veçanërisht i hallakatur, por europianët nuk mund thjesht të hamendësojnë se pasardhësi i tij do të kthejë biznesin si zakonisht. E kuptueshme për ta është të përpiqen për një botë ku interesat e tyre mund të rreshtohen më pak me ato të Amerikës, kushdo qoftë në pushtet. Trump, në fund të fundit, fitoi presidencën ndërsa përçmonte mjedisin e politikës së jashtme të Amerikës. Mësimi nuk do të mbetet pa mësuar në Amerikë, dhe nuk duhet të ndodhë kështu në Europë.
Përgatiti: Juli Prifti – /tesheshi.com/
