Benzina e vjetër me plumb, e përdorur në SHBA, por edhe gjetkë në botë për pjesën më të madhe të shekullit të 20-të, ka reduktuar inteligjencën e më shumë se gjysmës së amerikanëve, ka treguar një studim i ri.
Gazrat e shkarkimit nga një benzinë e tillë janë të dëmshme për të gjithë, por veçanërisht për fëmijët, truri i të cilëve ishte ende në zhvillim. Sipas gjetjeve të një studimi të publikuar në PNAS, ajo uli IQ-në e tij me pothuajse 3 pikë mesatarisht. Por kjo është një mesatare, që do të thotë se për disa të lindur në vitet ’60 ose ’70, kur përdorimi i këtij karburanti ishte në kulmin e tij, ai mund ta ulte me 6 pikë. Kjo mund të mos ketë ndikuar ndjeshëm tek ata që kanë një IQ mesatare ose të lartë, por sigurisht që ka ndikuar tek ata me aftësi më të ulëta njohëse.
Benzina me shtimin e plumbit tetraetil (TEL), një përbërje e formulës Pb (C2H5) 4, filloi të përdoret në vitet 1920. TEL ka mundësuar një rritje të ndjeshme të kompresimit të motorit, duke rritur kështu performancën e automjetit dhe kursimin e karburantit.
Benzinat e vjetra pa plumb nuk lejuan një rritje të raportit të kompresimit të motorit mbi 6: 1. Kur u tejkalua ky kufi, pati shpërthime të pakontrolluara karburanti.
Problemi i shpërthimeve të pakontrolluara të motorëve me benzinë u zgjidh nga kimisti amerikan Thomas Midgley Jr. duke shpikur aditivin TEL, i cili u prodhua për herë të parë më 9 dhjetor 1921.
Shtimi i TEL në benzinë ka mundësuar që benzina të fillojë të digjet në temperatura dhe presione dukshëm më të larta dhe për të rritur fuqinë e motorit duke reduktuar konsumin e karburantit, është thelbësore që kompresimi të jetë sa më i lartë që të jetë e mundur. Rritja e presioneve dhe temperaturave të djegies së benzinës pa shpërthime të pakontrolluara mundësoi një rritje të fuqisë së motorit me konsum më të ulët të karburantit.
Ndalimi i benzinës me plumb erdhi me vonesë
Por kërkimet nga vitet 1970 treguan se plumbi nga shkarkimi i automjeteve, nëse hyn në tru, mund të prishë sinjalizimin nervor dhe madje të shkatërrojë qelizat e trurit. Astronomi amerikan dhe popullarizuesi i shkencës Neil deGrasse Tyson i ka kushtuar një episod të serisë së tij Cosmos historisë sesi gjeokimisti amerikan Clair Cameron Patterson zbuloi shkallën e helmimit nga plumbi. Në vitin 1965, Patterson botoi librin “Mjediset e ndotura dhe natyrore të plumbit”, i cili kërkonte të tërhiqte vëmendjen e publikut ndaj problemit të rritjes së niveleve të plumbit në mjedis dhe zinxhirit ushqimor që vinte nga burimet industriale. Këtu filloi lufta e tij e gjatë me industrinë dhe autoritetet.
Benzina me plumb u ndalua në Shtetet e Bashkuara në 1996 dhe në BE në 2000.
Çfarë zbuloi studimi i ri?
Duke përdorur të dhëna nga një studim kombëtar, ekipi analizoi nivelet e plumbit në më shumë se 11,600 fëmijë të moshës 1 deri në 5 vjeç nga mostrat e gjakut të marra midis 1976 dhe 2016. Studiuesit gjithashtu vlerësuan nivelet e plumbit në gjak nga viti 1940 deri në 1975 bazuar në të dhënat mbi përdorimin e benzinës me plumb në atë periudhë. Këto të dhëna më pas lidhen me formulën e vendosur për efektin e plumbit në IQ.
Rezultatet e tyre treguan se gjysma e popullsisë aktuale të SHBA kishte nivele të larta të plumbit në gjak në fëmijëri. Sipas ekipit shkencor, ekspozimi ndaj plumbit mund të ketë shkaktuar një rënie mesatare të IQ-së prej 2.6 pikësh. Njerëzit e lindur nga mesi deri në fund të viteve 1960 ndoshta kanë humbur mesatarisht 5.9 pikë.
Plumbi nga shkarkimi i makinave nuk është më një kërcënim sot. Por ka shumë burime të tjera të ndotjes me plumb, si municionet e gjuetisë, gypat e ujit me plumb dhe mbetjet industriale.
Fëmijët e lindur në SHBA pas vitit 1996 kanë mesatarisht nivele më të ulëta të plumbit në gjak sesa prindërit dhe gjyshërit e tyre, por krahasuar me brezat para epokës para-industriale, ekspozimi i tyre ndaj plumbit është ende shumë më i lartë.
Plumbi është një helm tinëzar. Një ndotës i padukshëm pa erë që është përdorur historikisht në bojëra, tuba dhe benzinë. Por ndërsa kufizimet janë më të mira sot se sa ishin më parë, sasi të mëdha plumbi tashmë kanë arritur në ujin tonë të pijshëm, në rrugët e frymëmarrjes dhe në shtëpitë tona.
Për shembull, një studim i kryer në vitin 2021 me më shumë se një milion fëmijë amerikanë, i botuar në revistën prestigjioze mjekësore JAMA, zbuloi nivele të dukshme të plumbit në gjakun e gjysmës së të anketuarve. Fëmijët në lagjet e varfra afrikano-amerikane u zbuluan se ishin më të ekspozuarit.
“Shumica e fëmijëve amerikanë janë të ekspozuar ndaj plumbit, një substancë që nuk është e sigurt në asnjë nivel,” tha bashkëautori i studimit Dr. Harvey Kaufman, drejtor i lartë mjekësor i Quest Diagnostics, i cili udhëhoqi studimin.
Sipas Qendrës Amerikane për Kontrollin dhe Parandalimin e Sëmundjeve (CDC), “edhe nivelet e ulëta të plumbit në gjak janë treguar se ndikojnë negativisht në inteligjencën, shtrirjen e vëmendjes dhe arritjet akademike të fëmijëve”. Disa shkencëtarë e konsiderojnë ndotjen nga plumbi si “epidemia më e gjatë” në Shtetet e Bashkuara. /tesheshi.com/
