Dhjetë vjet pasi një rebelim me mbështetje dhe perëndimore në Libi rrëzoi dhe vrau udhëheqësin Muammar Gaddafi, vendi mbetet në pranga konfliktesh dhe kaosi, ku njerëzit e tij janë zhytur në varfëri pavarësisht pasurisë së madhe të naftës.
Procesi i paqes nën kujdesin e Kombeve të Bashkuara ka rritur shpresat se një armëpushim i brishtë i bërë në tetor mund të sjellë stabilitet të qëndrueshëm, por tani për tani Libia është e ndarë në dy kampe rivale, secila me milicinë e saj, mercenarët dhe mbështetësit e huaj.
Përveç kësaj, anarkia e ka kthyer Libinë në një qendër kryesore të Afrikës së Veriut për kontrabandimin e migrantëve, nga ku dhjetëra mijëra njerëz udhëtojnë me “vdekjen në krah” drejt Evropës.
Vetëm raportet e tmerrshme të keqtrajtimit dhe torturave në kampet e migrantëve të drejtuara nga milicët dhe zbulimi i varreve masive të civilëve libianë në rërat e linjave të fundit të betejës, mund të konkurrojnë me tmerret e një numri të madh të mbytjeve në Mesdhe.
“Shteti i shtrembër”
“Dhjetë vjet pas revolucionit, Libia është një ‘shtet më i shtrembër’ sesa ishte nën Gaddafin”, tha Emadedin Badi, një analist me bazë në Gjenevë i OJQ-së Nisma Globale.
Dhjetë vjet më vonë, është e qartë se kryengritjet e të ashtuquajturës “Pranvera Arabe” sollën masakrën e Libisë, jo lirinë dhe përparimin e dëshiruar prej kohësh, një fat që mund të krahasohet vetëm me vuajtjet në Sirinë dhe Jemenin e shkatërruar nga lufta.
“Situata është katastrofike për qytetarët e zakonshëm për shkak të konflikteve dhe ndarjeve të vazhdueshme,” tha Mazen Hejrallah, 43 vjeç, i cili jeton dhe punon në Zauja, në perëndim të kryeqytetit libian Tripoli.
“Kriza e virusit Corona vetëm i ka përkeqësuar gjërat”, tha një punonjës i kompanisë libiane të energjisë elektrike, familja e të cilit është goditur nga inflacioni i shfrenuar dhe pasoja e tjera të rënda të një ekonomie të shkatërruar.
“Me çmimet që vazhdojnë të rriten, ne nuk mund të jetojmë më me dinjitet.”
Një dekadë lufte
Majdi, një dentist 36-vjeçar, kujton “shkëndijën” e revolucionit që filloi në Bengazi në Libinë lindore në shkurt 2011 ndërsa një valë e kryengritjeve pro-demokracisë që filluan në Tunizi shpejt përfshiu rajonin.
Vetëm atëherë e “kuptova që ne pa vetëdije jetonim në terror”, tha Majdi.
Kryengritja e popullit libian, me mbështetjen ajrore të NATO-s, të udhëhequr nga Shtetet e Bashkuara, Britania dhe Franca, përfundoi të njëjtin vit me vdekjen e Gaddafit. Ai u kap në një tunel kullues në Sirte dhe u vra në vend.
Fundi i regjimit të tij 42-vjeçar ishte fillimi i kaosit që destabilizoi rajonin e gjerë, duke e përmbytur atë me armë dhe luftëtarë. Libia, me 7 milion banorët e saj, ka mbetur nën kontrollin e dhjetëra milicive zjarrndezëse për vite, duke ndryshuar besnikërinë sipas nevojës.
Salima Junis, një 57-vjeçare e divorcuar që punon me kohë të pjesshme si sekretare në një shkollë në Tripoli, thotë se ka përjetuar një dekade “duke u përpjekur të mbijetojë ditë për ditë, duke shmangur fjalë për fjalë plumbat”.
Shtëpia e vogël që ajo ndërtoi u dëmtua tre herë në konflikte të ndryshme dhe meqenëse nuk kishte para për ta rindërtuar, ajo përfundimisht shiti tokën dhe u zhvendos në një apartament.
Ajo tha se para vitit 2011, “kishte një jetesë të denjë duke punuar për më shumë se 20 vjet për ndërmarrjet e huaja të naftës, të cilat që të gjitha u larguan nga vendi dhe nuk u kthyen më”.
Bazat e pushtetit rival
Libia tani është e ndarë në mes të dy kampeve rivale të vendosur në dy provinca historike – Tripolitania në perëndim dhe Cyrenaica në lindje, qendra të pushtetit shumë përpara krijimit të shtetit libian në kohërat koloniale.
Perëndimi drejtohet nga qeveria e Marrëveshjes Kombëtare (GNA), e cila u krijua në Tripoli në 2016. Ajo u njoh nga Kombet e Bashkuara dhe mbështetet ushtarakisht nga Turqia dhe Katari.
Lindja e vendit kontrollohet nga një administratë e deklaruar nga parlamenti i zgjedhur, i cili nuk njihet nga GNA dhe gëzon mbështetjen e fuqishme ushtarake nga gjenerali Khalifa Haftar. Ajo mbështetet nga Emiratet e Bashkuara Arabe, Egjipti dhe Rusia.
Forcat e Haftarit mbajtën Tripolin nën rrethim për 14 muaj, por u goditën dhe u detyruan të tërhiqeshin në fillim të vitit të kaluar kur Turqia rriti ndjeshëm mbështetjen e saj për GNA.
Administrata e Presidentit të SHBA Joe Biden bëri thirrje për tërheqjen urgjente të forcave ruse dhe atyre turke, si dhe forcave të tjera të huaja nga Libia në përputhje me marrëveshjen e armëpushimit.
Sidoqoftë, gati 20,000 mercenarë dhe luftëtarë të huaj mbetën, duke shkelur afatin e tërheqjes së 23 janarit.
Progres?
Pas viteve të ngecjes, muajt e fundit kanë sjellë, sipas KB, “përparim të prekshëm” – dialog ndër-libian dhe një rimëkëmbje të ngadaltë në prodhimin kryesor të naftës.
Javën e kaluar, të dërguarit libianë në Zvicër ranë dakord mbi një ekzekutiv të ri të përkohshëm.
Por sfida të mëdha qëndrojnë në rrugën e procesit që duhet të çojë në mbajtjen e zgjedhjeve kombëtare në 24 dhjetor.
Ndërsa KB dëshiron që libianët të vendosin për të ardhmen e tyre, duket se asnjë zgjidhje nuk është e mundshme pa marrëveshjen e forcave të huaja që u implikuan me konfliktin duke dërguar ushtarë, dronë dhe petrodollarë.
“Situata është sipërfaqësisht e stabilizuar,” tha Badi në një deklaratë para se të njoftojë ekzekutivin e ri, duke paralajmëruar se nuk kishte asnjë arsye për mbivlerësim në një vend që kishte dështuar në disa nisma ndërkombëtare për paqen.
Impulsi aktual diplomatik, tha ai, “është vetëm një nënprodukt i përmbajtjes aktuale nga vazhdimi i luftës, jo një dëshirë e mirëfilltë për të arritur një zgjidhje politike.”
Vuajtjet e njerëzve
Dhe ndërsa armëpushimi libian ka krijuar një përshtypje të normalitetit, banorët e Tripolit ende nuk kanë energji elektrike dhe karburant.
Varfëria është thelluar më tej për shkak të ndikimit të COVID-it në vendin me rezervat më të mëdha të naftës afrikane në të cilat sistemi shëndetësor publik tani është shembur.
Sektori i energjisë përbën gati 60 përqind të prodhimit ekonomik dhe dikur siguronte një shtet të mirëqenies të kënaqshme.
Por lufta shkaktoi mbyllje të zgjatur dhe shumë nga infrastruktura e naftës është dëmtuar ose shkatërruar.
Vitin e kaluar, grupet e armatosura besnike të Haftarit bllokuan prodhimin dhe eksportet nga fushat më të rëndësishme të naftës dhe terminalet e Libisë, duke kërkuar një shpërndarje “më të drejtë” të të ardhurave, të menaxhuara nga GNA.
Haftari ra dakord të hiqte bllokadën në shtator dhe deri në dhjetor prodhimi u rrit në 1.2 milion fuçi në ditë – një rritje dhjetëfish, por akoma nën 1.5 milion fuçi që nga koha e Gaddafit.
Libia sheh progres, por përballet me sfida të mëdha politike, tha Jalal Harshawi i Nismës Globale.
“Në një nivel rreptësisht teknik, nëse shikoni numrin e libianëve të vrarë çdo ditë, ai ka rënë ndjeshëm,” i tha ai AFP.
Por pyeti: “A është bërë përparim në nivelin politik? A jemi jashtë telasheve? Padyshim që jo”.
“Shumë mund të ndodhë. Popullsia është jashtëzakonisht e pakënaqur … Elitat janë mjaft indiferente ndaj vuajtjeve të njerëzve.”
Majdi tha se përkundër gjithçkaje, ai nuk u pendua për kryengritjen.
“Edhe pse vendi është ende i thellë në luftë, dhunë dhe kaos pas 10 vjetësh, unë nuk pendohem që mbështeta revolucionin. Ishte e nevojshme dhe unë ende besoj në të”. /tesheshi.com/
