Nderimi që qeveria e majtë e Edi Ramës i bëri Mid’hat Frashërit, politikishtthemeluesit të Ballit Kombëtar, ngacmoi sërish debatet mbi të djeshmen e luftës.
Ditët e para të tetorit 1943, mund të konsiderohen si fillesa e qartë e asaj që konsiderohet si “luftë civile”, ajo mes komunistëve e ballistëve (përfshirë dhe ato zogiste).
Dy dokumente që vijnë ekskluzivisht, nënshkruar më 1 tetor nga Enver Hoxha me pseudonimin Shpati dhe me 7 tetor e nënshkruar nga Mid’hat Frashëri, japin të qartë polarizimin e skajshëm mes tyre. Por sigurisht ka dhe diferenca. Nëse gjuha e Hoxhës është e ashpër, me tendenca vrasëse, ajo e Frashërit është më e përmbajtur gjithsesi. Këtij të fundit i dhemb vëllavrasja dhe e quan atë si të imponuar prej komunistëve, që për më tepër sipas tij, kanë shkelur marrëveshjen e Mukjes.
Komiteti Qendror i Partisë Komuniste Shqiptare
Data 1 tetor 1943
Komiteitt Qarkor të Gjirokastrës
Të dashur shokë,
Morëm letrën tuaj me datë 27/9/1943.
Ju kemi çuar dy letra ku ju nepnim udhëzime se si duhej të veprojte në raste se qyteti ishte çliruar. Nga letra e juaj kuptojmë një gjë që Balli Kombëtar me forcat mercenare të tij po bën ligjin në atë qytet, ai është installue si pushtet, dhe em njerëzit e tij që harrin në 500-600 veta ay ka mbrritur të fusë terrorin në popull dhe të grabisij. Nuk kuptojmë një gjë në këtë mes. Si bëhet që forcat tonë, që shkruani se arrijnë në 2000 vetë lanë dhe hyjtin njerëzit e ballit në qytet të Gjirokastrës, gjithashtu edhe të Delvinës e mundësisht edhe gjetkë.
Na duket se e keni nënvleftësuar shumë forcën e Ballit, i cili ashtu si është po bën punën e tij dhe s’na pyet aspak ne dhe ne mbetemi vetmë me konstatime të përgjithshme duke kqyrur që Balli po vjedh, që Balli po drejtohet prej reaksionarëve, që Balli po diskretitohet në popull, dhe megjithëkëto ay qëndron i shtruar ën gjirokastër dhe ju kënaqeni me ba vetëm nëj punë politike dhe em shikue me duart kryq këta maskarenj të veprojnë dhe dalin e të mbajnë konferenca nër qytet.
Diskretitimi i Ballit dhe urrejtja e popullit për të, na duket se duhet të na shërbejë për diçka, jo për të bërë politikë me fjalë me Ali Këlcyrën me shokë, por me i spastrue ata plehna me forcë e me armë me marr pushtetin në dorë, em qërue vendin nga bashibozikët dhe em stabilizue rendin dhe qetësinë. Me greh përnjëherë pushtetin e këshillave dhe ëktë me e mbrojt me çdo kusht. Nuk duhet të kufizoheni me nëj punë politike vetëm por kjo punë politike duhet të forcohet me veprime ushtarake, me veprime energjike derisa mos të ketë tjetër pushtet atje përveçse ay i joni. Këto ajën detyrat e juaja immediate që duhet t’i kryeni patjetër.
Me majorin inglez qëndrimi juaj duhet të jetë i kiartë. Ai asht këtu përfaqësues i ushtrisë angleze dhe si i tillë do të përkrahij ata që lëftojnë kundra okupatorit. Në asnjë mënyrë ay s’ka të drejtë të përzihet në punët tona të brendshme e sidomos ushtarake. Me i thanë haptazi mendomin e jonë karshi Ballit Kombëtar dhe çdo gjë që ay do të bëjë në favor të tyre dhe në disfavor të luftës që bën populli shqiptar do të ejtë vetë përgjegjës përpara qeverisë së tij dhe përpara nesh. Në asnjë mënyrë të mos merret si arbiter për të zgjidhur çështjet tona dhe të ballit, ato i rregullojmë vetë, ai mund të veprojë si t’i dojë qejfi, por edhe ne masandaj jemi të lirë të veprojmë ashtu si na i lyp interesi i vendit tonë dhe i popullit tonë, gjithashtu edhe i luftës s’onë e lidhur ngushtë me luftën që bëjnë popujt e demokracive të mbëdha dhe jo me ato që mund të kërkojë të bëjë majori Inglez.
Balli Kombëtar mund të bëjë njëqind e një promemorie, ne promemoriet ja bëjmë popullit tonë dhe aq na bën për punët që do të bëjnë Ali Këcyra me Bahri Omarin me shokë.
Punët tona të jenë kësisoj me majorin Inglez.
Bashkimi me Ballin Kombëtar, nashti asht një punë e vdekur dhe s’bisedohet ma për atë punë. Tash bisedohet shpartallimi i Ballit Kombëtar dhe ata elementa që hiqeshin ballista dhe që e kuptojnë punën e fëlliqur të ballit duhet të futen ën rradhët tona. . S’ka më bashkim me Ballin, e zhdukni këtë illuzion, dhe që as kemi ndonjë fitim për t’i arritur kësaj pune. Me një organizatë që ka në shpirt kompromisin, që s’ka hedhur asnjë pushkë kundër fashizmit e që vazhdon të mos hedhij asnjë kundër gjermanëve por e ndihmon këtë për të na vrarë, me një organizatë që gjithë aktivitetine saj e kish drejtuar kundër lëvizjes sonë, kundër komunizmit dhe Partisë Komuniste, s;kemi se si të bëjmë Bashkim. Për t’i arritur këtij bashkimi kemi punaur kaqë kohë, kemi bënë kaq përçapje, kemi bërë veshin të shurdhër përpara sharjeve të tyre të ndyta, kemi sakrifikuar shokë që na janë vrarë poshtërsisht prej tyre, por tash është mbush kupa. Ne Ballin Kombëtar do ta lëftojmë si një organizatë reaksionare që i shërben armikut dhe vetëm em ata njerëz që mohojnë të shkuarën e tyre në Ball duke e demaskuar botnisht tokmme gabimet e tyre dhe pranojnë të hyjnë në rradhët tona dhe të lëftojnë okupatorin, vetëm me ata mund të bashkëpunojmë.
Prandaj demaskimi i Ballit dhe i eksponentëve të tyre të bëhet në shkallë të gjerë dhe populli të marrë vesh njëherë e mirë se kush janë ata bukuroshë. Luftën që po i hapim Ballit duhet t’ja shpjegoni mirë popullit dhe për t’ja shpjegue duhet që ju ta keni kuptue mirë esencën e kësaj lufte që po i bëhet kësaj organizate, duhet të keni punuar mirë letrat tona si edhe artikujt e Zërit të Popullit dhe të bashkimit. Materialin propagandistik mos ta prisni vetëm t’jua dërgojë Tirana, por ta riprodhoni vetë, pse juve punoni në një qytet të lirë dhe Tirana punon nën tmerin e Gestapos dhe të agjentëve të tij.
Këto ditë u hodh një trakt nga Partia Nacionaliste Zogiste. Poshtë këtij trakti figuronin emrat e Fiqiri Dines, Muharrem Bajraktarit, Bazit Canes, Myftar Kaloshit e disa majorave zogistë të tjerë. Ky trakt thrriste popullin të çpallte lirinë nën flamurin e Zogut “mbretit të dashur, yllit të Shqipërisë etj etj…” sende të tilla.
Kjo parti, sikundër edhe Balli dhe çdo parti tjetër që del dhe punon jashtë frontit nacional çlirimtar, duhet të lëftohet si parti jo përparimtare, pse objektivisht këto parti bëjnë lodrën e okupatorit dhe çdo grumbullim ushtarësh dhe komande jashtë ushtrisë nacional Çlirimtare, janë grupe bashibozukësh që përpiqen të sjedhin në fuqi, regjimin e vjetër dhe klika e persona në fuqi. Ky trakt i hedhur prej kësaj partie zogiste vjen tamam në momentin e duhur për ne dhe bile të favorshëm, pse në këto moment Balli Kombëtar përqiqesh të grumbullonte rreth tij gjithë reaksionin dh eta hidhte në luftë kundër nesh. Ngjet që në ballin kombëtar ka mjaft elementa anti zogista dhe që tmerrohen nga ardhja e Zogut këtu. Këta elementa që deri dje na lëftonin e kishin harruar Zogun ose e quanin nëj rrezik të largmë dhe do të mundnin me “organizimin e tyre” ta lëftonin, port ash atyre ju shkojnë ethe në kurriz, pse e dinë fare mirë ata se sa forcë ka balli dhe se c’elementa ka në Ball “të aftë për të lëftuar një rrezik zogist”, dinë dhe nga ana tjetër se kush janë ata që do ta lëftojnë realisht kthimin në Shqipëri të një regjimi të tillë. Kështuqë këta njerëz do të kërkojnë nëj mbështetje dhe këtë mbështetje do ta gjejnë vetëm tek ne. prandaj ata do të fillojnë të tërhiqen nga balli dhe të afrohen tek ne. Nga ana tjetër shumë njerëz kanë qëndruar deri tash indiferencë, por kur shohin se flitet për një ardhje të Zogut në fuqi ata frikësohen. Populli po ay malum në shumicën më të madhe është anti Zogist. Në këtë situatë ne pot ë dimë të veprojmë mudn të përfitojmë shumë sin ë likujdimin e Ballit si në likujdimin e Zogistave dhe diskretitimin e kësaj tentative të tyre si edhe ën forcimin e pozitave tona.
Tash ju duhet njëkohësisht me vazhdue demaskimin e Ballit me të gjithë ata që e udhëheqin e veçanërisht në krahinën e juaj, nga ana tjetër me luftu çdo parti tjetër që vepron jashtë lëvizjes nacional çlirimtare.
Këjo s’do të thotë se jemi kundër formimit të partive të ndryshme politike, por këto parti që mudn të formohen duhet që në programin e tyre të kenë në ballë të parë luftën kundër okupatorit, luftë me prova dhe jo me fjalë, dhe kjo parti të marrin pjesë në frontin nacional çlirimtar dyke pasur të drejtën të ruajnë individualitetin e tyre . për çështjen e Zogut, me anë të propagandës mudn t’i thoni popullit që “Zogu asht ky”, “që ka bënë këtë”, “ose atë”, që ay në vend që të lëftonte shkoi pa hedhur asnjë pushkë, që “zogu pot ë ishte nga ata burra, duhesh të vinte të lëftonte dhe jo të bënte qejf andej”, se çurçilli mund të fjalosen dita ditë me Zogun, neve aq na bën se për fatin tonë nuk do të vendosij as Zogu as Çurçilli, por do ta vendosim neve vetë , me armët që kemi në dorë, dhe këtë të drejtë na I ka siguruar lofta e jonë, na i siguron lufta e popujve përparimdashës në botë e në radhë të parë bashkimi Sovjetik” (këtu të propagandoni në shkallë të gjerë Bashkimin Sovjetik, ofensivën e tij të shkëlqyer dhe dërgimin në Algjer të Vishinskit i cili do të bëjë pjesë në komisionin e zbatimit të armëpushimit em Italinë dhe do të ndihmojë zbatimin e vetvendosjes së çdo populli që çlirohet nga okupatori.)
Të demaskohen njërëzit që kanë firmuar këtë trakt si Fiqiri Dinja e të tjerë që deri dje ata kanë bërë lodrën e armikut dhe tash që po ju afrohet ora e drejtësisë kërkojnë të gjejnë një strehë ku të fshehin poshtërsitë e tyre dhe sigurisht këtë strehim nuk mudn ta gjejnë përveçse në një parti të falimentuar si ajo e Zogut. Sa për Bazin e Canit, juve mund të thoni vetëm që ay me këtë trakt, tregoi em të vërtetë qëllimet e tij, të cilat janë jashtë direktivave të Frontit nacional çlirimtar. Deri sot ay s’ka hedhur asnje pushkë ndaj akupatorit, por nuk mund të themi se ka ndihmue edhe fashizmin, pork y trakt në të cilin figuron edhe emni i tij, bën objektivisht lodrën e okupatorit, pse hedh në shesh çështjen e regjimit dhe kërkon këtë regjim t’ja imponojë popullit nga nalt, kurse tash është moment të lëftojmë okupatorin që është brenda dhe regjimin do ta zgjedhë vetë populli dhe askush tjetër.
Ju pra duhet të kuptoni mirë se si duhet të veproni, pse kjo është një çështje shumë delikate nga e cila mund të përfitojmë shumë por edhe të humbasim. Duhet të mos harroni se në këtë mes mudn të ketë edhe gisht armiku i cili kërkon të mbjelli diversion dhe luftën tonë ta drejtojë kundra njëri-tjetrit, do me thënë që ne ta harrojmë luftën kundra gjermanëve dhe të drejtojmë gjithë aktivitetin tonë kundra shoq-shoqit dhe kundra partive të ndryshme.
Prandaj për ne mbetet kurdoherë objektivi kryesor lufta kundra okupatorit dhe krahas me këtë lufta kundër tradhtarëve në “solden” e gestapos, dhe kundër reaksionit që përpiqet të grumbullohet në ball e në partina të tjera si ajo e Zogut.
Të veproni në një mënyrë që populli të shohi haptazi se shpëtimi i tij si nga okupatori, ashtu edhe nga çdo armik i brendshëm që kërkon të sjelli përsëri ditët e zeza, është evtëm lufta Nacional-Çlirimtare, këshillat Nacional-Çlirimtarë, dhe ushtrija nacional çlirimtare dhe për të përmbushur dëshirat e tij ai duhet të luftojë pa mëshirë okupatorin, tradhëtarët dhe çdo parti që përpiqet ta sabotojë luftën tonë dhe të grumbullohet rreth këshillave e të forcojë ushtrinë e tij ushtrinë nacional çlirimtare. Demaskimi i Partisë Zogiste të bëhet progresivisht, pa u shpejtue, në mënyrë që kjo të mos bjerë si ënj bombë dhe populli të mos mendojë përveçse për rrezikun Zogist.
Kini durim se çështja e Zogut do të na preokupojë edhe pak dhe do të kemi rastin që tja kemi hequr fare petën dhe bile fare shpejt. Pse ndodh një gjë, si e marim vesh jo zyrtarisht që ky trakt është hedhur pa lejen e Bazit të Canes (gjë që se besojmë) dhe që ky do ta përgënjeshtrojë dyke treguar se është besnik i Lëvizjes nacional çlirimtare. Sidoqoftë ne s’na pengon asgjë që të goditim nëj gjë që hidhet në popull dhe e këndon populli. Nga ana tjetër do të shohim shpejt qëndrimin e Bazit, pse sigurisht këshilli i Përgjithshëm na.Cli. do t’i kërkojë hesap. Bashkangjitur po ju vëmë edhe nëj kopje të këtij trakti, dhe ën bazë të këtij, në bazë të udhëzimeve që ju japim më lart, duke mos harruar asnjë minutë objektivin kryesor e demaskoni dhe në rrethin e Gjirokastrës kështu që populli të shikojë se ne jemi em të vërtetë mbrojtësit e të drejtave të tij.
Sigurisht balli s’do mbajë qëndrim dhe kjo do të jetë një fitim për ne. për këtë trakt këndoni dhe zërin e popullit të ardhshëm dhe i lexoni artikujt jo veresije, por si artikuj ku jepen direktivat e punës.
Nër artikujt e zerit dhe të bashkimit ju do të shikoni direktivat e partisë s’onë dhe ato të këshillave nacional çlirimtare.
Ju rekomandojmë në radhë të parë, të kini kujdesin ëm të madh për Ali Bej Këlcyrën. Ay element aq i poshtër nuk duhet të ekzistojë më.
Duhet tash që jeni në nëj qytet të lirë të forconi radhët e partisë dhe ëkto t’i ngrini politikisht, të mbani çdo ditë konferenca e mitingje të gjera të popullit, të rinisë e të grave antifashiste, të organizohen klube ku mblidhet mileti dhe t’u jepen çdo këshillë që i shërben luftës tonë. Të na mbani në korent për çdo gjë që ngjet andej dhe për çdo ndihmë që mund t’ju japim. Për çdo gjë që s’mund të zgjidhni dot na lajmëroni me urgjencë. Këndej do t’ju mbajmë në korrent për çdo gjë që ngjet e që duhet dhe ju andej të mbani një qëndrim politik.
Të fala shoqnore
Për komitetin Qendror të partisë
(Shpati)
Mesazhi i Mid’hat Frshërit
Shqipëria e Shqiptarëve
Vdekje tradhetarëve
Balli Kombëtar
Qarkore Nr.7
Gjithë Komiteteve Krahinorë
Organizata e jonë ka dashur gjithmonë t’i largohet grindjes dhe gjakderdhjes me Partinë Komuniste e prandaj ka pasur nji sjellje paqësore.
Mirëpo shifet se Partija Komuniste, jo vetëm që nuk respekton marrveshjen e nënshkrueme në Mukaj, porse na sulmon ën çdo mënyrë, si me propagandë ashtu edhe me vrasje.
Prandaj porositeni që çdo sulmi e çdo atentati komunist t’I përgjigjeni menjëherë dhe po në atë mënyrë,
Për këtë çashtje duhet bamë edhe nëj propagandë sistematike tue botue trakte, kështuqë të kuptojë populli, si asht e vërteta dhe kush e ka fajin.
Shqipri e Lirë 7.10.1943
Për Komitetin Qendror
Mithat Frashëri
