Shpallja e fituesve të çmimit Nobel javën e ardhshme do të festojë një sërë arritjesh revolucionare në shkencë, por me konfliktet që po përhapen në mbarë botën, çështja e laureatit të çmimit të paqes po shkakton konfuzion të madh.
Çmimi Nobel për Paqen do të shpallet në Oslo më 6 tetor, në kulmin e një jave në të cilën bota mëson se cilët janë fituesit e çmimeve më prestigjioze në botë.
Me luftën në Ukrainë në vitin e saj të dytë, tensionet mes superfuqive dhe disa grusht shtetesh në Afrikë vitet e fundit, gjendja e punëve është sigurisht e zymtë, thonë ekspertët.
Tensioni është reflektuar edhe në tërheqjen e ftesës për ambasadorin rus në banketin e çmimit Nobel në Stokholm.
“Në shumë mënyra do të ishte e përshtatshme nëse komiteti nuk do të jepte ndonjë çmim këtë vit,” i tha AFP profesori suedez i marrëdhënieve ndërkombëtare Peter Wallensteen.
“Do të ishte një mënyrë e mirë për të treguar seriozitetin e situatës botërore”.
Herën e fundit që ndodhi kjo, në vitin 1972, Lufta e Vietnamit ishte ndezur.
Por mosgjetja e një kandidati që meriton çmimin do të konsiderohej dështim.
“Është e vështirë të imagjinohet se ky mund të jetë rezultati, por nuk do të them se është e pamundur”, tha sekretari norvegjez i Komitetit Nobel, Olav Njolstad për Agence France-Presse.
“Bota me të vërtetë ka nevojë për diçka për ta drejtuar atë drejt së mirës. Ekziston një nevojë e madhe që çmimi Nobel për Paqe të jepet edhe këtë vit”.
Lista e të nominuarve është sekrete, por dihet se në të janë 351 individë dhe organizata.
Disa vëzhgues tregojnë për gratë iraniane që kanë protestuar që nga vdekja në paraburgim vitin e kaluar e Mahsa Amini, e cila u arrestua dhe u rrah për shkeljen e kodit të rreptë të veshjes të Iranit të vendosur ndaj grave.
Në këtëtë rast, fituesit e mundshëm do të jenë aktivistët Masih Alinejad dhe Narges Mohamadi ose Aleanca për Demokraci dhe Liri në Iran.
Mundësi të tjera janë organizatat që dokumentojnë krimet e luftës në Ukrainë ose Gjykata Ndërkombëtare Penale, e cila një ditë mund të thirret për të gjykuar kriminelët.
Aktivistët e klimës përmenden edhe pas verës më të nxehtë dhe viteve të motit ekstrem që kërcënojnë njerëzimin.
“Unë mendoj se ndryshimi i klimës është një fokus i mirë për Çmimin e Paqes këtë vit,” tha Dan Smith, kreu i Institutit Ndërkombëtar të Kërkimit të Paqes.
Ai veçoi lëvizjen e Premte për të Ardhmen e nisur nga aktivistja suedeze Greta Thunberg, si dhe shefi i fisit brazilian Raoni Metuktire, i cili lufton kundër shpyllëzimit dhe të drejtave të njerëzve indigjenë.
Vitin e kaluar, çmimi u nda nga grupi rus i të drejtave të njeriut Memorial, Qendra e Ukrainës për Liritë Civile dhe aktivisti bjellorus i burgosur për të drejtat e njeriut Ales Bialiatsky.
Çmimi si pasqyrim i kohës
Akademia Suedeze do të shpallë fituesin e Çmimit Nobel për Letërsinë në Stokholm më 5 tetor.
Ndër emrat që qarkullojnë në qarqet letrare janë autorja ruse dhe kritikja e hapur e Putinit, Lyudmila Ulicka, shkrimtari kinez avangardë Can Xue, shkrimtari britanik Salman Rushdie, shkrimtari karaibo-amerikan Jamaica Kincaid dhe dramaturgu norvegjez Jon Fosse.
Akademia Suedeze shpesh ka vënë theksin tek autorët pak të njohur, megjithëse çmimi iu nda ikonës feministe franceze Annie Ernaux vitin e kaluar.
Ajo është vetëm gruaja e shtatëmbëdhjetë që merr çmimin që nga viti 1901.
Akademia ka kaluar nëpër reforma të mëdha që kur shpërtheu skandali #MeToo në 2018, duke nxitur për një çmim letrar më global dhe të barabartë gjinor.
“Në vitet e fundit, ka më shumë vetëdije se nuk mund të qëndroni në një perspektivë eurocentrike, duhet të ketë më shumë barazi dhe çmimi duhet të jetë një pasqyrim i kohës,” tha Carin Franzen, profesoreshë e letërsisë në Universitetin e Stokholmit.
Vitet e fundit, tre gra kanë marrë çmimin: Ernaux, poetja amerikane Louise Gluck dhe polakja Olga Tokarczuk dhe dy burra, shkrimtari austriak Peter Handke dhe shkrimtari tanzanian Abdulrazak Gurnah.
Çmimi i mjekësisë hap sezonin Nobel të hënën, me një fokus të madh në kërkimin e terapisë me qeliza T në luftën kundër kancerit, mikrobiomës njerëzore dhe narkolepsisë.
Të martën vjen çmimi për fizikë, të mërkurën për kimi.
Çmimi i ekonomisë – i vetmi çmim Nobel që nuk ishte pjesë e testamentit të shpikësit suedez Alfred Nobel të vitit 1895 – do të shpallet më 9 tetor.
Kritika për mungesën e diversitetit gjinor dhe gjeografik ka mbërthyer gjithashtu çmimet shkencore dhe komitetet e dhënies pretendojnë se e marrin parasysh këtë. /tesheshi.com/
