Këtë javë do të shpallen fituesit e këtij viti të çmimeve Nobel për arritjet që pretendohet se e kanë bërë botën një vend më të mirë, duke ofruar një dritëz optimizmi mes përshkallëzimit të konflikteve në Lindjen e Mesme, luftës në Ukrainë dhe efekteve të ndryshimeve klimatike.
Sezoni i çmimeve Nobel fillon të hënën me shpalljen e fituesve për mjekësi, ndërsa të premten do të shpallet edhe laureati i më prestigjiozit prej tyre – Çmimi i Paqes. Ekspertët thonë se fituesi i saj nuk ka qenë kurrë më i vështirë për t’u parashikuar.
Në testamentin e tij në 1895, filantropisti suedez Alfred Nobel krijoi një çmim për ata që “i sollën përfitimin më të madh njerëzimit”.
Por duke marrë parasysh gjendjen e zymtë të botës, është e mundur që askush të mos marrë çmimin e paqes këtë vit, sipas Dan Smith, kreu i Institutit të Stokholmit për Kërkimin e Paqes. Sipas tij, mund të jetë koha për të dërguar një mesazh.
“Edhe pse shumë njerëz po punojnë shumë, nuk ka rezultate dhe është e nevojshme që më shumë liderë botërorë të zgjohen dhe të kuptojnë se jemi në një situatë jashtëzakonisht të rrezikshme”, tha ai. “Tani kemi 50 konflikte të armatosura në mbarë botën. Vdekshmëria e tyre është rritur në mënyrë dramatike gjatë dy dekadave të fundit.”
“Kandidat i denjë”
Është e mundur që bordi norvegjez të bëjë një surprizë të plotë, duke përfshirë që askush të mos e fitojë çmimin, gjë që ka ndodhur 19 herë në histori, herën e fundit në 1972.
“Unë jam i bindur se do të ketë një kandidat të denjë për çmimin e paqes edhe këtë vit,” tha sekretari i komisionit Olav Njolstad për AFP.
Vitin e kaluar, çmimi shkoi për aktivisten e burgosur iraniane Narges Mohammadi për luftën e saj kundër shtypjes së grave në Iran.
Këtë vit janë paraqitur gjithsej 286 nominime, por komisioni i mban të fshehtë emrat e tyre.
Duke pasur parasysh rrezikun ekzistencial që paraqet për njerëzimin nga sistemet e armëve që mund të funksionojnë në mënyrë autonome pa kontrollin e njeriut, disa ekspertë kanë veçuar Fushatën për të Ndaluar Robotët Vrasës si një fitues të mundshëm.
Lista dihet se përfshin disa aktorë të përfshirë në ngjarjet në Lindjen e Mesme, si Agjencia e Kombeve të Bashkuara për Refugjatët Palestinë (UNRWA), organizata palestineze për të drejtat e njeriut Al-Haq, homologu i saj izraelit B’Tselem dhe Gjykata Ndërkombëtare e Drejtësisë(GJND).
Me vitin 2024 të shënuar nga lufta e Izraelit kundër Hamasit, viti i tretë i konfliktit në Ukrainë, dhe gjakderdhja në Sudan që ka zhvendosur më shumë se dhjetë milionë njerëz, është e mundur që komisioni të fokusohet në ndihmën humanitare për të lehtësuar vuajtjet e civilëve.
Sekretari i Përgjithshëm i OKB-së?
“UNRWA mund të jetë një kandidat i tillë. Ata po bëjnë punë jashtëzakonisht të rëndësishme për civilët palestinezë që po vuajnë për shkak të luftës në Gaza”, tha Henrik Urdal, kreu i Institutit Norvegjez të Kërkimit të Paqes, në një deklaratë për Reuters.
Megjithatë, ai shtoi se dhënia e çmimit për UNRËA-n do të ishte e diskutueshme duke pasur parasysh akuzat izraelite se disa nga stafi i agjencisë morën pjesë në sulmin e 7 tetorit nga Hamasi në Izraelin jugor, i cili filloi luftën e Izraelit në Gaza.
Komisioni sekret prej pesë anëtarësh, i emëruar nga parlamenti norvegjez, mund të fokusohet gjithashtu në nevojën për të forcuar rendin botëror të ndërtuar pas Luftës së Dytë Botërore dhe institucionin e tij nënshkrues, Kombet e Bashkuara.
Kjo mund të nënkuptojë se çmimi mund t’i shkojë Sekretarit të Përgjithshëm të OKB-së Antonio Guterres dhe ndoshta GJND-së, tha Asle Sveen, një historian që studion Çmimin Nobel për Paqe.
“Guterres është simboli kryesor i OKB-së dhe detyra më e rëndësishme e GJND-së është të sigurojë që e drejta ndërkombëtare humanitare të respektohet në nivel botëror”, tha Sveen për Reuters.
Çmimi Nobel për Letërsinë, fituesi i të cilit do të shpallet më 10 tetor, ngre gjithashtu spekulime çdo vit.
Disa ekspertë besojnë se shkrimtarja kineze Can Xue do të jetë përzgjedhja e këtij viti të Akademisë Suedeze, me disa faqe bastesh që i japin asaj shanset më të mira.
“Unë mendoj se (çmimi do t’i shkojë) një gruaje nga një zonë gjuhësore jashtë Evropës,” tha Bjorn Wiman, redaktor i kulturës i së përditshmes suedeze Dagens Nyheter.
Shkrimtari i fundit kinez që mori çmimin ishte Mo Yan në 2012.
Relativisht i panjohur
Por pa një listë të ngushtë të disponueshme publikisht, është gjithmonë e vështirë të parashikohet se si “merr frymë” Akademia Suedeze.
Emrat që dalin në qarqet letrare të Stokholmit përfshijnë romancierin australian Gerald Murnane, iraniano-britanikun Salman Rushdie, shkrimtarin antiguan-amerikan Jamaica Kincaid, poeten kanadeze Anne Carson, autorin hungarez Laszlo Krasnzahorkaj, rumunin Mircea Cartarescu, shkrimtarin kenian Ngugi wa Thiongo dhe japonezin Haruki Murakami.
Vitin e kaluar ishte dramaturgu norvegjez Jon Fosse ai që fitoi çmimin.
Akademia tani po i kushton vëmendje artistëve relativisht të panjohur.
“Mendoj se ata u përpoqën shumë për të gjetur një shkrimtar që do t’i kapë komentuesit e kulturës në befasi,” tha Wiman.
Çmimi i parë që do të jepet të hënën do të jetë për mjekësinë.
Kompania analitike Clarivate, e cila mbikëqyr fituesit e mundshëm të çmimeve shkencore, parashikon se çmimi mund të jepet për kërkimin në metabolizmin e lipideve që ka çuar në ilaçe të reja për sëmundjet e zemrës dhe enëve të gjakut.
Një tjetër kandidat mund të jetë kërkimi në ganglion bazale, domethënë pjesë të trurit që lidhen me kontrollin motorik dhe emocionet.
Çmimi mund të jepet gjithashtu për zbulimin e ngulitjes gjenomike, e cila ka rritur të kuptuarit tonë për epigjenetikën dhe zhvillimin e gjitarëve.
Çmimi u shkoi studiuesve Katalin Kariko dhe Drew Weissman vitin e kaluar për punën e tyre në teknologjinë e ARN-së të dërguar që hapi rrugën për vaksinat inovative kundër COVID-19.
Të martën do të dihet se kush do ta fitojë çmimin për fizikë, ndërsa të mërkurën për kimi. Sezoni i Nobelit do të përfundojë me çmimin për ekonomi më 14 tetor.
Fituesit e këtij viti do të marrin 11 milionë korona (pothuajse një milion euro) për disiplinë, të cilat do të ndahen nëse ka më shumë se një fitues. /tesheshi.com/
