Nëse gjermanët e kanë pasur gjithnjë një damar humori, përse ka dalë ky stereotip diskriminues për ta?
Me lotë në sy nga të qeshurit… një situatë e sikletshme në një shfaqje komedie në Berlin. Kjo mund të duket e pamundur për shumë njerëz në botë.
Gjermanët duket qartë se i vlerësojnë shfaqjet me humor të mirë, një fakt që vihet në dukje nga popullariteti i madh që gëzojnë komeditë në Berlin. Në fakt, komedia ka rrënjë të thella në kulturën gjermane, ndërsa çmohet fort satira politike sikundër edhe pantomimat.
Megjithatë, gjermanët u votuan nga publiku botëror në një sondazh të vitit 2011 si kombi me më pak humor, rezultat që përforcoi stereotipin se gjermanët nuk kanë fare humor.
“Nuk e kisha ditur këtë stereotip. E zbulova vetëm duke folur me anglisht-folësit”, thotë një mësuese nga Saarbrücken. “Nuk mendoj se ne e konsiderojmë veten si një njerëz pa humor”.
“Unë e pëlqej humorin”, shton ajo, “sidomos kur ka ironi dhe çështje kritike sociale”.
Ajo që përshkruan mësuesja ka një traditë të gjatë në Gjermani, ku përdorimi i tabuve politike dhe sociale si bazë për komedinë është tipike e shfaqjeve satirike televizive apo programeve kabare. Këto janë programe të ngjashme me varietetë ekohëve të sotme por me një satirë të fortë politike.
Por, nëse gjermanët e kanë pasur gjithnjë damarin e humorit, përse ka dalë ky stereotip diskriminues për ta?
Nicola McLelland, profesore e linguistikës gjermane në Universitetine Notingamit në Britani beson se konstruktet gjuhësore mund të ndikojnë mënyrat e ndryshme sesi përcillet dhe perceptohet humori apo shakatë. Është më e vështirë të ngacmosh në gjermanisht ku gramatika i bën gjërat shumë pak të dykuptimta.
Ajo shpjegon se humori përdor zakonisht ambiguitetin në interpretimin e fjalëve dhe ndërtimin e fjalive, për të krijuar kuptime alternative që mund t’i shtojnë nuanca komike situatave. Për shembull, fraza “i pamë rosakun”, ka dy kuptime: ose që ne kemi parë rosakun që i përket personit në fjalë, ose se qenë aty për të dëshmuar sesi ajo apo ai u tremb dhe u arratis nga një situatë.
Gjithsesi, konstrukti i gjuhës gjermane mund të jetë shumë i ndryshëm. Emrat kanë tre gjini të ndryshme dhe katër kategorizime. Foljet po ashtu kanë shumë forma. Kuptimi i saktë i një fjalie mbështetet mbi përdorimin e saktë të gjinisë dhe mënyrës, duke përcjellë kuptimin që e bën të vështirë përcjelljen e humorit. Thelbësisht, është më e vështirë të bësh shaka në gjermanisht pasi gramatika saktëson kuptimet. Shakatë gjermane që përdorin termat të caktuar janë të vështira për t’u kuptuar nga të huajt.
Por aftësia që ka gjuha gjermane është të krijojë komponime.
Gjermanishtja është një nga të paktat gjuhë ku përdorimi i fjalëve të përbëra përbën pjesën më të madhe të fjalëve individuale, si p.sh schadenfreude, që bashkon schaden (dëmtim) dhe freude (kënaqësi) – shembuj të tillë janë të zakonshëm.
Fjalët e përbëra shpesh nuk mund të përkthehen lirshëm në gjuhë të tjera, kështu që shakatë e bëra me fjalë të tilla thjesht nuk do të ishin qesharake për jo-gjermanishtfolësit.
“Përse nuk e ngre orën nëse e ke rrëzuar? Për shkak se nuk ka Urheberrecht.”
Linguistja McLelland shpjegon se Urheberrecht do të thotë “e drejtë autori” por është gjithashtu një fjalë e përbërë me kuptimin e parë “të drejtën për të marrë orën”.
Kështu që kjo shaka nuk funksionon në pjesën më të madhe të gjuhëve të tjera. Në fakt, aftësia e gjuhës gjermane për të qenë jashtëzakonisht konçize ndoshta shpjegon edhe përse një gjermanishtfolës duket i tepruar në saktësinë që përdor kur flet gjuhë të tjera – e kjo shton përshtypjen se gjermanët janë më shumë të ndershëm sesa njerëz me humor.
Christian Baumann, avokat nga Nurembergu që për shkak të udhëtimeve të shumta është ekspozuar ndaj shumë kulturave të ndryshme qark botës, bie dakord se ndryshimet gjuhësore luajnë një rol të madh në stereotipin e gjermanëve si njerëz pa humor.
Në një nga udhëtimet e tij të para në Shtetet e Bashkuara, ai vazhdimisht duhej të përkthente mendimet e veta nga gjermanishtja në anglisht, madje edhe kur tregonte një shaka. Rezultati ishte se njerëzit thjesht nuk e kuptonin. Disa shkuan deri aq larg sa t’i merrnin fjalët e tij të drejtpërdrejta si vrazhdësi.
“Kur përpiqesh të flasësh me përkthim fjalë për fjalë, humbet shumë nga kuptimi që e bën një shaka, të kripur. Dhe kur të duhet të shpjegosh një shaka, nuk është më për të qeshur”, thotë Baumann. “Kështu, natyrisht, ata nuk menduan se unë kisha humor”.
Por, ai mendon gjithashtu se edhe variacionet kulturore luajnë rol.
“Në anglisht je gjithnjë shumë i sjellshëm, madje edhe kur je duke kritikuar diçka. Por gjermanishtja është ndryshe. Ne do të themi atë që kemi në mendje, kështu që natyrisht anglishtfolësit kanë përshtypjen se gjermanët janë vetëm të logjikshëm, të vrazhdë (edhe pse inxhinierë të mirë) dhe nuk mund të bëjnë humor”, shton Baumann.
Kjo është një ndjesi që e ndan edhe komediani gjerman, Christian Schulte-Loh. Tërësisht i vetëdijshëm për stereotipin me të cilin etiketohen gjermanët, ai shkruan në librin e tij të ri, “Zum Lachen auf die Insel” (Për Anglinë me të qeshura), se gjermanët janë shumë të ndershëm për të qenë të sjellshëm dhe se anglezët janë shumë të sjellshëm për të qenë të ndershëm.
Por, Schulte-Loh, i cili performon rregullisht në klubin e Komedisë në Berlin dhe zhvillon ture ndërkombëtare, thotë se ky stereotip i caktuar i shërben atij mirë gjatë rutinës. Për shembull, kur nis shfaqjen në Londër përpara një turme që ka blerë gjithë biletat, ai e hap me një goditje ndaj kombësisë së tij.
“Përshendetje, unë jam Christian dhe jam një komedian gjerman!” Ai ndalon ndërsa turma thërret. “Oh, e kuptoj që pritshmëria po bie që tani. Në rregull, unë do të provoj më të mirën që mundem!”
Përgatiti: Juli Prifti – /tesheshi.com/
