Këto ditë Qosja është bërë sërish “i gjallë”, duke u përpjekur të japë receta se si duhet zgjidhur Kosova me serbët, duke mos nguruar të shprehet për ndarje, nga njëra anë duke ia lënë veriun Beogradit, por duke ia marrë Preshevën, Bujanovcin e Medvegjën. Ankthi me serbët pra vazhdon, por jo si atëherë kur atij ia hoqën edhe pasaportën. Ishte kohë tjetër, kur dhe Kadareja i thurrte ditirambe. Akademiku duhet të ndodhej në Francë për të prezantuar një prej veprave të tij romaneske, duke tentuar të përcjellë fatin e mbrapshtë të popullit të ti, por mungesa e pasaportës nuk e lejontetë dalë jashtë Kosovës. “Liberation” do t’i kushtonte një shkrim gjithë asaj çfarë po ndodhte me të dhe Kosovën…
“Qosja Arsyeja e Kosovës”
Nga Veronique Soule, Liberation (përkthyer në shqip)
Për daljen e romanit “Vdekja më vjen prej syve të tillë”, kosovari Rexhep Qosja duhej të vinte në Paris. Autoritete serbe i kanë tërhequr pasaportën. Takim në Prishtinë.
“E kemi sjellë për ju”: Rexhep Qosja tregon radiatorin elektrik që ndodhet në dhomë. Jashtë bie borë, por instituti albanologjik i Prishtinës, prej tre vitesh i privuar nga të gjitha të drejtat, nuk është më as i ngrohur as i mirëmbajtur. Autoritetet serbe që kanë marrë në dorë provincën e Kosovës, të populluar në 90% nga shqiptarët, kanë dashur kështu të ndëshkojnë separatistët shqiptarë që punojnë aty.
Si të gjithë kërkuesit, Rexhep Qosja vjen aty veçse për të takuar miqtë. Sapo prezantohemi në biblotekën uuniversitare na nxjerrin jashtë,- nënvizoi ai- “për të punuar na mbeten vetëm biblotekat personale”. Kritik letrar, romancier i shquar, autori më i madh shqiptar që jeton jashtë kufinjve, siç e cilëson Ismail Kadare, ka përfunduar si shumë kosovarë, të jetojnë falë ndihmës së jashtme, asaj të së bijës dhe dhëndrit të tij të vendosur në Gjenevë.
Me siluetën e tij të lartë, mjekrën e bërë me kujdes, me pamjen e tij të ashpër dhe të ndriçur nga një buzëqeshje, e ngrohtë ose sarkastike, Rexhep Qosja nuk i ngjan aspak imazhit që kemi përgjithësisht për shqiptarët. Burri është megjithatë i xhindosur, madje i gllabëruar nga fati i popullit të tij, që gjendet sot i ndarë në tre shtete: Shqipëri, Jugosllavi, Maqedoni. Dy veprat e tij të fundit: “Populli i ndaluar” dhe “Strategjia e bashkimit shqiptar” kanë hyrë në përdorim. Dhe kur e takon, është padrejtësia e bërë popullit të tij, për të cilin ai dëshiron të flasë. “3 milion shqiptarë jetojnë në Shqipëri dhe 3 milion të tjerë jashtë kufinjve. Përse s’paskemi ne të drejtën të bashkohemi me Shqipërinë”, thotë ai. Ndërkohë që shtetet ballkanike janë duke rregulluar problemet e tyre kombëtare?!” Qosja e cilëson se të drejtat etnike dhe historike të shqiptarëve janë mohuar, i vetmi popull në Evropë që jetojnë të ndarë në këtë mënyrë.
Për shkrimtarin, jehona e pakët që i është bërë në perëndim rivendikimeve të shqiptarëve, shpjegohet me një mosnjohje të historisë. “Ishte gjatë Konferencës se Londrës 1913, ku u përfundua copëtimi i Perandorisë Osmane dhe ku u caktuan kufinjtë e Shqipërisë: Një tragjikomedi në qoftë se lexoni raportet”. Në atë kohë cilëson Qosja, shqiptarët ishin në mazhorancë me 60 mijë kilometra katrorë. Shqipëria do të shtrohej megjithatë vetëm në 28 mijë kilometra katrore ku jetonin 748.000 shqiptarë; ndërsa 1.3 milion shqiptarët që mbetën, u shpërndanë në shtete fqinjë. “kufinjtë antihistorikë, antilogjikë, antimoralë dhe thellësisht të padrejtë”, përmbledh shkrimtari. Zyrtarisht Rexhep Qosja nuk është i angazhuar, por disa në Prishtinë konfirmojnë se tani ai ushqen ambicione politike. Sidoqoftë ai është zëri më kritik kundrejt strategjisë së ndjekur nga Ibrahim Rugova, gjithashtu shqiptar i zgjedhur president i republikës së Kosovës, gjatë një votimi të realizuar fshehtësisht në maj 1992.
Rugova mburr rezistencën paqësore përballë okupatorit serb dhe një veprimtari politike të duruar. Një ditë e drejta për vetvendosjen e shqiptarëve dhe pavarësia e Kosovës do të realizohet. “Gjithnjë e më shumë njerëzit mendojnë si unë. Kjo strategji është e gabuar dhe nuk të çon asgjëkundi. Përkundrazi ne sprapsemi, populli ynë varfërohet”, akuzon Qosja. “Si mund të presim nga Evropa që të na japë pavarësinë në tabaka? Ndërkohë që me tragjedinë boshnjake shohim se nga njëra anë: kjo Evropë diskuton për të drejtën dhe drejtësinë dhe nga ana tjetër ajo pranon agresionin serb dhe spastrimin etnik”. Qosja vetmbron një rezistencë aktive”. Ai përmend manifestimet e mëdha të shqiptarëve në vitin 1981 që u shtypën me gjak nga Beogradi dhe më pas grevat e manifestimet të shtypura gjithashtu egërsisht me anë të të cilave, gjatë vitit 1988-1990 tentuan t’i rezistonin “serbizimit” të Kosovë.
“Ne treguam atëherë një energji të madhe popullore”. Viktimë e madhe- jeta intelektuale. “ Shumë e varfër, afirmon Qosja,- ne nuk kemi teatër, s’kemi tribunë për intelektualët, s’kemi mundësi për organizimin e tryezave të rrumbullakëta. Ne kemi një lidhje të shkrimtarëve por ajo ekziston në letër. Ne kemi gjithashtu një universitet por në letër. Si mund të mësohet mjekësia, elektronika apo arkitektura në shtëpitë private?”.
“Për shkak të krizës dhe të embargos ndërkombëtare asnjë libër i huaj nuk vjen më në Kosovë. Përkthimet praktikisht kanë reshtur dhe pjesa më e madh e shtëpive botuese shqiptare janë mbyllur, duke filluar që nga botimet shkolllore. Përveç kësaj, librat dhe gazetat janë të dominuara nga politika, ndërsa njerëzit mendojnë mbi të gjitha për mbijetesën e përditshme. Si dhe Serbia, Kosova ka njohur një hemoragji intelektuale, veçanërisht të rinjtë. Disa universitarë punojnë si taksistë”, ankohet Qosja.
Fati i Xhezair Gjikës, hero i romanit “Vdekja më vjen prej syve të tillë”, roman i publikuar 20 vjet më parë dhe i paraqitur për herë të parë në frengjisht, nuk është aspak më i lakmueshëm. Sikur magjia i është qepur intelektualëve shqiptarë të Kosovës. Shkrimtarë dhe profesor në liceun Vajzanës, ai është arrestuar në 1958-n; burgosur dhe torturuar. Duhet të fajësoj për këtë shkrimet e tij antikonformiste apo ëndrrën që bëri gabim që konfidoi? Kur del nga burgu, ai do të humbasë të gjitha iluzionet. Rudina, gruaja e tij e ka tradhëtuar, kur vdes, zyrtarët do t’i bëjnë elozhe. Por ky libër është shumë më tepër se sa tregimi klasik i një intelektuali nën totalitarizëm. Me konstruksionin e sofistikuar që si një rebus, prezanton shumë personazhe, mënyrë hutuese të treguarit, herë përralllë, herë novelë, një nëntill i bukur : 13 përralla që mund të bënin një roman, dhe një shkrim shumë i bukur, libri përshkruan atmosferën e një qyteti shqiptarë të Kosovës me muzinët e tij, rrobaqepësit e tij, artizanët e tij të vegjël.
Ka aty një dashuri të tërë për një botë të panjohur, gjurmët e së cilës, mbjetojnë ende në qytetet e vjetra të Pejës dhe Prizrenit. “Jo, unë nuk jam pesimist, mbrohet autori; edhe përmbytja e madhe nuk ka vazhduar. Historia na ka treguar një gjë: kur një popull dëshiron diçka, ai e arrin gjithmonë. Ju mund të keni përshtypjen se qëllimi ynë është i paarritshëm. Por ne do të fitojmë”. Sipër, në zyrën e tij, një portret i Naim Frashërit, poet i madh i Rilindjes Shqiptare.
Për daljen e librit të tij, Rexhep Qosja duhet të vinte në Francë por pas një udhëtimi në Tiranë, autoritete serbe i kanë tërhequr pasaportën, një dënim i vazhduar për të saksionuar separatistët. Sot Qosja shkruan por refuzon të preçizojë mbi çfarë. Dhe përkthyesi dhe miku i tij, Masar Stavaleci, përkthen pa iu dridhur syri fjalët e fundit që Qosja shton misterioz: E papritura është perondori i Botës”. /tesheshi.com/
