Nikaj Merturi është mbase rasti më unikal në botë i bashkëjetesës së dy fiseve të ndryshme pa lidhje gjaku me njeri tjetrin, të ardhur nga drejtime të ndryshme prej shekujsh, të shkrirë në një popull, me një kulturë, me një traditë, në një bashkëjetesë të lakmueshme.
Këtë e tregon më së miri fakti se këdo që të takosh nga kjo zonë në çdo anë të botës ku ai ndodhet, banor apo me origjinë nga Nikajt apo Merturi, dhe ta pyesësh se nga je, nuk do të përgjigjet as nga Nikajt e as nga Merturi, por “jam nga Nikaj Merturi”.
Mark Mitri i Nikajve, ndjesë pastë, lahutar me famë dhe gjamatar i njohur, e ka përcaktuar më së miri bashkëjetesën e këtyre dy fiseve, kur një dukagjinas në Shkodër e pyeti për fiset e Nikaj Merturit se “çka është puna e juaj, a jeni një a dy fise, se cilindo të pyesësh prej jush, thotë se jam nikajmerturas”, e Marku “këmbadoraz” ia kthen përgjigjen duke i thënë se Nikaj e Merturi janë dy fise, por “janë si dy shpia në një oborr”.
Nikaj Merturi është krahina më e veçantë e Alpeve Shqiptare, sepse nga do që ta vështrosh, nga qafat dhe luginat, nga bjeshkët dhe nga vrrini, mahnitesh nga peisazhe të mrekullueshme, të cilat vetëm Zoti mund t’ia falë. Nëse të jepet rasti t’i hedhësh një vështrim kësaj “nahije”, në secilën stinë nepërmjet pamjeve mahnitëse, do të kuptosh se natyra ka mrekullinë e saj midis këtyre maleve. Në Nikaj Mertur, edhe brenda një dite vere mund t’i përjetosh të katër stinët përnjeherësh: dimrin nq majëmali, ku bora nuk shkrihet kurrë; më poshtë vjeshta e natës bjeshkatare; pranvera me lulnajën që s’thahet asnjëherë por ylberon në rudinat alpine; e më poshtë vera e nxehtë që lagështitet nga liqeni i Komanit.
Nikaj Merturi është krahina më interesante e Shqipërisë, bazuar në mundësitë e shumta për zhvillim me një prapambetje relative: nga ashpërsia natyrore e terrenit, me butësinë hyjnore të peisazhit, e kaluara e lavdishme dhe e padiskutueshme, e sotmja e diskutueshme me shumë anë të të njëjtit realitet, nga traditat që mbart dhe vlerat kombëtare të prodhuara ndër shekuj, nga veçoritë klimaterike dhe pasuritë e mëdha, bijtë e bijat që ka nxjerrë si dhe nga doket, zakonet e karakteristika të tjera që janË ruajtur dhe ruhen nga brezi në brez e përcillen deri në ditët tona.
Banorët katolikë të Nikaj Merturit kanë bashkëjetuar si vëllezër të një gjaku me muslimanët, veçanërisht fshati Rajë (Breg Lumi) dhe Dushajt; e që kujtohet ende sot miqësia mes priftit dhe hoxhës, apo rasti i dy vëllezërve që jetonin brenda një kulle me besime të ndryshme fetare; e të tjera fakte që e bën të veçantë Nikaj Merturin, legjionin katolik të Tropojës, tashmë të braktisur pothuajse 80 përqind e banorëve.
Banorët e kësaj krahine vazhdojnë të kujtojnë me nostalgji kultivatorin e Gjelosh Vatës, i cili ishte “automjeti” i parë dhe i fundit që shkeli në këtë fshat, i sjellë pjesë-pjesë me mushkë në fshatin e mrekullive, tashmë të braktisur me vetëm dy familje, njëra prej të cilave e Martinit, kryeplakut që nuk e braktisi vendlindjen.
Por banorët e mbetur, ata që nuk i braktisën trojet e tyre, i gëzohen edhe rrugës automoblisitke të asfaltuar në aksin rrugor Fierzë-Lekbibaj nga ish-kryeministri Sali Berisha, ndonëse ish-komuna drejtohej nga socialistët.
E për t’u njohur sado pak me legjionin e këtij komuniteti katolik, i vetmi në Tropojë, u paraqesim muzeun e vërtetë të tij, nëpërmjet fotografive…
/tesheshi.com/
