Nga Bashkim Kastrati
Tregtia vazhdon të mbetet aktiviteti kryesor ekonomik i Kosovës. Në vitet e fundit ka një rritje të theksuar të sektorit të tregtisë, ndërkaq prodhimi vazhdon të mbetet shumë i dobët. Rrjete të shumta të marketeve janë hapur viteve të fundit në Kosovës dhe që të gjitha kanë një qarkullim të madh financiar. Ato vazhdimisht hapin pika të reja në qytete të ndryshme. Të gjitha këto rrjete të marketeve apo qendra tregtare janë të mbushura me blerës. Siç duket shoqëria kosovare është shoqëri konsumuese në masë të madhe.
Sipas të dhënave të fundit të Agjencisë së Statistikave të Kosovës, në tremujorin e katërt të vitit të kaluar janë regjistruar 2.251 ndërmarrje, prej tyre 587 i përkasin tregtisë, derisa 246 janë ndërmarrje prodhuese.
Nxitja e aktiviteteve të prodhimit është menduar që të bëhet përmes privatizimit të ndërmarrjeve publike, por fatkeqësisht ky proces nuk ka rezultuar me sukses, ndërsa vazhdon të ketë dyshime për shumë afera korruptive dhe favorizime që janë bërë gjatë këtij procesi. Ndërkaq asnjë ndërmarrje e cila në të kaluarën ka qenë gjigant i prodhimit në Kosovë nuk ka arritur të funksionalizohet në tërësi.
Sipas njohësve të fushës së ekonomisë në Kosovë, pas viti 1999 edhe përkundër përpjekjeve, sektori prodhues gjeneron deri në 15 për qind të bruto produktit vendor dhe një pjesëmarrje më të madhe në punësim, dhe fatkeqësisht me pjesëmarrje ende të vogël në eksport.
Duke marrë parasysh këtë situatë, investitorët vendas më shumë kanë investuar në tregti, përkatësisht në hapjen e qendrave tregtare, sesa në prodhim, fushë kjo që përballet më me shumë vështirësi dhe ende mbetet e padëshiruar nga sipërmarrësit. Në anën tjetër, përkrahja qeveritare për sektorin e prodhimit ka qenë e vogël.
Aktualisht, prodhuesit në Kosovë janë të ngarkuar me taksa doganore dhe taksa tjera. Kjo ka bërë që prodhimtaria të ngecë në raport me tregtinë dhe në raport me zhvillimin ekonomik të shteteve fqinje.
Ndërkohë, pritet që kah mesi i këtij viti Qeveria e Kosovës të ndërmarrë masa për përkrahjen e sektorit prodhues. Krijimi i një pakoje të re fiskale pritet që të përmirësojë gjendjen dhe t’i eliminojë pengesat e lartcekura.
Pakoja e re fiskale, përveç tjerash, është thënë se do të përfshijë zgjerimin e listës së produkteve që konsiderohen si lëndë e parë, për lirim nga tatimi doganor, futjen në fuqi të pushimeve tatimore dhe ndryshim/plotësimin e listës së produkteve që i nënshtrohen normës zero për qind, apo normës së reduktuar 8 për qind të TVSH-së.
Dominimi i sektorit të tregtisë nuk premton ekonomi stabile
Ekonomisti Mustafë Kadriaj ka thënë për tesheshi.com se dominimi i tregtisë në raport me prodhimin është një tregues se Kosova është në fazën fillestare të tranzicionit ekonomik. Sipas tij, kjo situatë tregon se ekonomia e tregut, qytetarët dhe njerëzit e biznesit e kanë gjetur rrugën më të shpejt për të përballuar ekonominë e tregut, pra të konkurrencës së plotë.
“Në afat të shkurtër mund të llogaritët si sukses, por në afatgjatë kjo logjikë e të bërit biznes nuk është premtuese për një ekonomi stabile. Pajtohem që tregtia të jetë pjesë e ekonomisë, por jo të zënë mbi 70% të ekonomisë. Jemi dëshmitarë të pompave të karburanteve, të rrjeteve të qendrave tregtare pothuajse në çdo qytet, marketeve të mesme në çdo lagje si dhe minimarketeve pothuajse në çdo bllok të banimit, po ashtu jemi dëshmitarë i një mbipopullimi të brendeve nga jashtë, ku si rezultat i këtyre kemi një disbalancë në dëm të eksportit”, thotë Kadriaj.
Ai thotë se në aspektin ekonomik kjo do të thotë se çdo ditë prodhimi vendor po ngulfatet dhe se importi, paraja e Kosovës po del jashtë vendit dhe si rezultat i kësaj nuk kemi rritje ekonomike, por kemi zhvillim të ulët ekonomik, investime të kufizuara, papunësi të lartë dhe varfëri.
“Politikat ekonomike që nga paslufta nuk janë në agjendë të qeverive, ku deri me shpalljen e pavarësisë janë të kuptueshme. Por po bëhet edhe një dekadë si shtet i pavarur dhe trendi i tregtisë, mbipopullimit të marketeve dhe produkteve të importuara nuk ka të ndalur. Sipas parimeve ekonomike nuk ka logjikë, por qeveritë e tolerojnë këtë dukuri së pari që është më e sigurt në mbushjen e arkës së shtetit, duke mos e lodhur kokën për politika investive”, theksoi Kadriaj.
Deri sa ekziston një situatë e tillë ekonomike, nuk pritet që të ndryshojë as raporti eksport-import, ndërkaq hendeku mes tyre do të vazhdojë të jetë shumë i madh. Kjo për faktin se vlera totale e mallrave të importuara në Kosovë brenda një viti arrin shifrën mbi 2.5 miliardë euro, derisa eksporti i produkteve të Kosovës në vendet e rajonit dhe Evropës nuk arrin vlerën me shumë se 300 milionë euro në vit.
Qeveria e Kosovës duhet të stimulojë hapjen e bizneseve prodhuese
Ndërkaq, ekonomisti Lulzim Beqiri ka thënë për tesheshi.com se bizneset kosovare përqendrimin më të madh e kanë në sektorin e tregtisë, pasi është më lehtë i aplikueshëm dhe sjellë më shpejt fitime. Sipas tij, kjo është çështje kopjuese e vendeve në tranzicion dhe mundësia e kthimit të investimit në kohën më optimale.
“Mendoj që nuk është në rregull orientimi vetëm në tregti dhe shërbime, një shtet mbijeton vetëm nëse ka prodhime të vetat, neve veç jemi pjesë e marrëveshjes së MSA-së dhe vendet e BE-së kanë mjaft përvojë në fushën e prodhimit, dhe shtrohet pyetja me çka të konkurrojmë ne në një treg me 500 milionë banorë”, thotë Beqiri.
Ai thotë se në mënyrë që Kosova të bëhet edhe vend i prodhimit, e jo vetëm i konsumit, duhet që Qeveria e Kosovës të marrë hapa për të stimuluar hapjen e bizneseve prodhuese, janë disa hapa që janë marrë nga ekzekutivi i vendit si: Miratimi iI Ligjit për Investime Strategjike, pako fiskale 1 dhe pako fiskale në miratim e sipër 2, lehtësira në qasje në kredi, mbështetje nga Ministria e Bujqësisë etj. /tesheshi.com/
