Njëzet vjet më parë, kur njujorkezët më pyetën se nga isha, gjithë sa thashë ishte se isha rritur në Britani. Po të përmendja se kisha lindur në Bangladesh, vetëm sa do më bënin më shumë pyetje, dhe njujorkezët dëshironin thjesht të konfirmonin atë që për ta ishte treguesi më i dukshëm kulturor, theksi im britanik.
Atë theks e kisha mësuar duke imituar prezantuesit e BBC News në një kasetofon. Kur isha djalë, kisha lexuar për shkatërrimin e miliona hebrenjve dhe më kishte kapur frika: nëse europianët e bardhë mund të bënin një gjë të tillë për njerëzit që dukeshin ai ata vetë, imagjino se çfarë mund të më bënin mua.
Kështu u përshtata, duke shpresuar ta bëja veten më pak alien për këta njerëz kaq të sëmurë nga diferencat. U rrita jo shumë kohë më parë në një Britani që u pështynte jo të bardhëve, që na rrihte dhe zhgarraviste zvastika nëpër mure.
Britania i frikëson vendasit me fantazmën e kolonës së pestë, dhe inkurajon emigrantët të integrohen më mirë e të përshtasin vlerat britanike. Bëje këtë dhe do të fitosh gradat e tua. Por premtimi është i cekët, pasi Britania nuk ka për qëllim të plotësojë kushtet e saj të marrëveshjes.
Së fundmi, isha i ftuar në një panel për ndarjen e çmimit PEN (që nderon dramaturgun Harold Pinter) për një shkrimtar që “hedh një vështrim të padridhur e të patundur mbi botën dhe tregon një vendosmëri të fortë intelektuale për të përcaktuar të vërtetën reale të jetëve dhe shoqërive tona”. Fitues të mëparshëm ishin Salman Rushdie dhe Tom Stoppard.
Kur u shpall paneli, përshkrimi që m’u bë ishte: lindur në Bangladeshin rural, Zia Haider Rahman u arsimua në Kolegjin Balliol, Oxford, dhe në Kembrixh, Munich dhe universitetin e Jelit. Ai ka punuar si bankier investimesh në Wall Street dhe si avokat ndërkombëtar për të drejtat e njeriut”.
Administrata e “Man Booker Prize” vlerësoi përzgjedhjen e “bankierit nga Bangladeshi që është bërë edhe romancier”.
Nuk e kisha idenë e shtetësisë të kolegëve të mi panelistë, pasi më kot prisja, por Man Booker nuk e dha këtë informacion. Isha, sidoqoftë, i surprizuar që isha një nga Bangladeshi. Unë nuk kam pasaportën e Bangladeshit, por mbaj pasaportë britanike. Në fakt, ligjërisht mbaj dy pasaporta të vlefshme britanike (për të lehtësuar udhëtimin në të ashtuquajturat vende jo kompatibël, si Izraeli dhe Jordania)
Dukshëm, mbajtja e dy pasaportave britanike nuk më bën mua dyfish britanik. Por me siguri, për një bastion të mjedisit britanik që të të quajë bangladeshas, duhet të ketë pasur arsye të mjaftueshme për të besuar se jam pikërisht ashtu. A duhet t’ia lëmë gabimin injorancës së parëndësishme në lidhje me faktin se miliona qytetarë britanikë janë lindur, ose janë pasardhës të njerëzve të lindur në ish-kolonitë? Sigurisht, të më ruajnë titullin bangladeshas ka avantazhin që t’u mundësojë disa njerëzve të më thonë të kthehem nga kam ardhur.
Çështja nuk është se çfarë unë zgjedh ta quaj veten por ajo se çfarë britanikët e arsimuar zgjedhin të quajnë qytetarët jo të bardhë britanikë. Britania ka një problem me “të tjerët”.
Ky problem nuk është ekskluzivisht britanik. Edhe pse fushata “Brexit” për referendumin që do të përcaktojë daljen e Britanisë nga Bashkimi Europian ka vënë në dukje një armiqësi të fshehur ndaj europianëve të tjerë, britanikët kanë diçka të përbashkët me kontinentin.
Së fundmi, dola në “Buitenhof”, një program në televizionin holandez për të argumentuar se historia kolonialiste e Europës ka lënë një njollë në psikikën e saj, një animus kundër të huajve. Pas kësaj, përveç postës së zakonshme raciste, kishte edhe mesazhe nga holandezë jo të bardhë, pjesa më e madhe e të cilëve e kapnin çështjen në një gjë. Dukshëm nuk duhej të kisha theksuar në argumentet e mia se gjërat ishin më keq në Britani. Ato ishin po aq keq edhe në Holandë. Jeta për emigrantët europianë është një përballje e përditshme me agresione të vogla dhe me gjeste alienizimi.
Unë vetë kam qenë mirë në Amsterdam për disa muaj, ku jam shkrimtar me banim në universitet, dhe romani im është një best seller kombëtar. Muajin e kaluar, mora pjesa në mbrëmjen e përvitshme gala Boekenbal, që nderon publikimet holandeze, qëllimi kryesor i së cilës, si mësova, është të gjenerojë thashetheme se kush ia vlen për të blerë biletën. Me fjalë të tjera, funksioni është ai i vendosjes së një grupi të brendshëm.
Botuesi im më ftoi për darkë përpara mbrëmjes gala në një restorant. Në gjysmë të rrugës, u kujtova për pallton: kur arrita e kisha lënë diku dhe e kisha harruar. Kur një pjesëtar i stafit e gjeti me sendet me vlerë ende brenda saj, e falënderova.
“Eshtë një kënaqësi që ju kemi këtu”, u përgjigj ai. Një formulim paksa i çuditshëm, mendova, duke ia lënë gabimin përkthimit.
“Jo zotëri”, shtoi ai, duke ulur zërin, “doja të thoja se është një nder që ju kemi këtu”. E vështrova atë njeri përsëri.
“Ju pashë në ‘Buitenhof’ javën e kaluar dhe çdo gjë që thatë ishte e drejtë. Por holandezët nuk do ta kuptojnë sepse nuk e shohin”.
“Si e ke emrin”, e pyeta.
“Emil”, tha ai, duke më shtrënguar dorën. “Eshtë emri që përdor në punë. Prindërit e mi janë egjiptianë, por unë kam lindur në Holandë. Jam somalier këtu”.
“Flas holandisht shkëlqyeshëm”, vijoi në anglisht. “Di më shumë për kulturën holandeze sesa pjesa më e madhe e holandezëve. Jam holandez, por nuk më kanë pranuar kurrë si holandez”.
Takimi më preku dhe dola në të ftohtin e Amsterdamit për të mbledhur veten.
Këto ditë, kur njujorkezët më pyesin se nga jam, ndonjëherë mund të them për inat “kam lindur në Bangladesh”. Pashmangshmërisht, kjo nuk është e mjaftueshme. Shpesh, Zoti i ruajtë, ata thonë: “po, por ti je britanik, saktë?. M’u desh të kapërceja Atlantikun për ta dëgjuar këtë.
Kam mësuar të përballem. Por kur mendoj për fëmijët në lagjet ku u rrita dhe në shkollat e paprivilegjuara në East End të Londrës, e di se strehimi në veçimin e romancierit do të ishte një nulitet.
Çdo betejë idesh luftohet në terrenin e gjuhës. Për britanikët e bardhë, identifikimi bangladeshas-britanik, pakistanez-britanik, vetëm sa nënvizon “tjetërsinë”.
Secila pjesë e anëve të vizës në mes të këtij identiteti është një koncesion ndaj njërës ose tjetrës, e jo një pjesë e tërë në tërësinë e kombit.
Nuk është e lehtë për britanikët e bardhë të flasin, ballë për ballë, për kombësinë e britanikëve jo të bardhë.Këmba që lëviz, pastrimi i fytit, sytë që shmangen e shfaqin këtë. Britanikët kanë histori, bangladesho-britanikët kanë vizë në mes.
Eshtë një problem i qënësishëm kulturor i Britanisë me “tjetrin” që e bën të vështirë për vendasit të më quajnë mua britanik, e vështirë edhe për ata që, dikush naiv do të besonte, se dinë më shumë.
Nëse nuk do të më quash britanik kur jam rritur në Britani, kur kam një pasaportë britanike dhe nuk kam pasaportë të Bangladeshit, kur madje nuk e flas gjuhën e vendit, kur si qytetar i mirë që përpiqem të jem, ndihmoj një fqinj të moshuar të ngrejë krevatin e tij Ikea, apo të nxjerrë jashtë livandon e vjetër që dikush tjetër nuk mund ta shkulte, kur jam arsimuar në Britani, kam punuar në Britani, kur kam larë enët në një takim për mbledhje fondesh në kishë, (pasi pavarësisht fesë, ne të gjithë besojmë në idenë e komunitetit) dhe ende, -kjo ka nevojë të përsëritet – kur unë kam një pasaportë britanike, atëherë nuk duhet të habitet askush që unë marr valixhet dhe zhdukem.
Në fund të fundit, edhe sa më shumë duhet të integrohem? Çfarë dëshironi më shumë prej nesh. Të jemi të bardhë? Të jemi ju?
*Zia Haider Rahman është autor i romanit “Në dritën e asaj që dimë”. Opionioni është botuar në gazetën “New York Times”.
Përtheu: Juli Prifti – /tesheshi.com/
