Nga Guillermo Altares, El Pais
Shumë nga tmerret që u panë gjatë shekullit XX-të, nisën me një atentat që kishte shumë mundësi të mos ndodhte. Vrasja e Arkidukës së perandorisë Austro-hungareze, Franc Ferdinand së bashku me gruan e tij Sofia në Sarajevë të Bosnje Hercegovinës më 28 qershor 1914, e cila më pas do të shkaktonte edhe Luftën e Parë Botërore, ndodhi pas një grumbullimi të madh rastësish.
Shkrimtari boshnjak me banim në Francë, Velibor Çoliç, autor i një romani për vrasjen e famshme “Sarajevo Omnibus”, e përshkroi krimin si një “teatër kaotik”. A do të kishte ndryshuar historia nëse nuk do të kishin ndodhur dy vrasjet? Ndoshta.
Historiani Kristofer Klark, ka argumentuar se nëse autori i vrasjes, serbi Gavrilo Princip, do të kishte dështuar në atentatin e tij, Franc Ferdinandi, i cili nuk njihej si një luftënxitës, do të ishte përpjekur që të shmangte luftën.
Madje Klark shpiku konceptin e “përgjumësit” – që është edhe titulli i librit të tij më të famshëm – për të përshkruar mënyrën sesi fuqitë e mëdha u tërhoqën drejt katastrofës nga e cila buruan më pas të gjitha fatkeqësitë e tjera. Sepse lindja e nazizmit në Gjermani, nuk mund të shpjegohet pa Luftën e Parë Botërore. As Lufta e Dytë Botërore. Me siguri as Revolucioni Bolshevik në Rusi, dhe për rrjedhojë as stalinizmi. Pa qenë tërësisht të vetëdijshëm se veprimet e tyre do ta çonin botën drejt shkatërrimit, udhëheqësit evropianë ecën me kokën lart drejt humnerës. Dhe kur u ndërgjegjësuan për mekanizmin që kishin vënë në lëvizje, ishte tepër vonë për ta ndalur atë. Shumë analistë po pyesin sot, nëse ne në Evropë po jetojmë sërish në një epokë të ecjes përgjumësh. Kjo është një nga arsyet përse pati një sukses aq të madh libri i jashtëzakonshëm i Kristofer Klarkut.
Dhe tentativa e të mërkurës për vrasjen e kryeministrit të Sllovakisë , populistit Robert Fico, është veçanërisht tronditëse pasi ndodhi në një kohë kur shumë evropianë po mendojnë se tashmë është e mundur çdo gjë, qoftë edhe një luftë në shkallë të gjerë me Rusinë.
Asnjë atentat nuk është i padëmshëm, sidomos në vende me një histori kaq të dendur siç është edhe Evropa Qendrore. Dhe aq më pak në një kohë kaq të paqëndrueshme sa ç’është ajo aktuale. Të dhënat mbi tentativën për vrasjen e Ficos, i cili ndodhet në gjendje kritike për jetën, janë të pakta.
Të mërkurën pasdite, autoritetet sllovake, sugjeruan se krimi ishte i motivuar politikisht. Fico është një politikan me shumë dritë-hije. Një aleat i deklaruar i kryeministrit populist dhe rebel të Hungarisë Viktor Orban, ai qëndron më afër Rusisë sesa Ukrainës.
Po ashtu, pikëpamjet e tij, përkojnë rrallëherë me ato të udhëheqësve të tjerë të Bashkimit Evropian, të cilët e kanë dënuar në mënyrë të palëkundur krimin e ndodhur. Shumë çështje politike komplekse sillen rreth figurës së tij, dhe ato mund të ndihmojnë në zbardhjen e motiveve të plota të këtij akti, megjithëse një person tashmë është arrestuar, shkrimtari 71 vjeçar Juraj Cintula.
Policisë iu deshën 34 vite për të zbardhur vrasjen e kryeministrit suedez Olof Palme, i cili u vra në Stokholm në vitin 1986 në moshën 56-vjeçare. Në vitin 2020, autoritetet deklaruan se autori i krimit ishte një person që kishte vdekur prej 20 vitesh, pra në vitin 2000.
Tek figura e Palmes, një nga themeluesit e socialdemokracisë evropiane dhe një nga simbolet më të mëdha të ndershmërisë në politikë, u bashkuan të gjitha rrymat dhe komplotet e kohës së tij, edhe pse në një mënyrë krejtësisht të kundërt me atë të Fikos.
Në Evropën e luftës së Ukrainës, dhe me rrjetet ruse të spiunazhit që bredhin lirshëm nëpër kontinent, një atentat i ri prodhon më shumë sesa thjesht një shqetësim. Ai është me siguri një tregues më shumë, se për fatin tonë të keq jemi duke jetuar në kohë interesante.
