Historia është kthyer në Europë. Referendumi katalanas dhe zgjedhjet gjermane ilustrojnë këtë ngjarje spektakolare. Shkalla e votimit për të djathtën ekstreme në atë që dikur ishte Gjermania Lindore dhe marshimi i dukshëm i Katalonjës drejt pavarësisë mund të duken sikur kanë ndodhur në planete të ndara – për të qenë të drejtë, ato janë nxitur nga besime të ndryshme politike – mirëpo të dyja kanë pasur në rrënjë frustime që zjenin prej kohësh. Qytetarët që ndjehen të fyer i janë drejtuar kutive të votimit, dhe në disa raste edhe kanë dalë nëpër rrugë për të protestuar. Në të dyja situatat ka pasur një sfond të qartë historik, me kujtimet e anktheve më të këqija të shekullit të 20-të që kanë luajtur role të rëndësishme: në Katalonjë, lufta kundër fashizmit dhe Frankos ndërsa në lindjen e Gjermanisë, përvojat e nazizmit dhe komunizmit sovjetik.
Në Leipcig dhe në qytetin e vogël afër tij, Grimma, më treguan sesi qytetarët ndjenin se vetëvlerësimi i tyre ishte marrë nëpër këmbë. Ribashkimi gjerman nuk ka sjellë për ta një ndjesi të përbashkët komuniteti. Më shumë se kjo, krahasohet me kolonizimin: “perëndimorët” morrën gjithçka – administratat rajonale, gjykatat, arsimin dhe ekonominë. Gjithçka për jetën në shtetin komunist – mënyra e veshjes, ajo që hanin, ajo që mësonin në shkolla, si rregullonin shtëpitë apo çfarë shihnin në televizor – u shndërrua në objekt talljeje dhe komentesh qesharake. Dhe nuk ka të bëjë me faktin që jeta nuk është më e mirë: jeta është më e mirë. Ka liri. Dhe standardet e jetesës janë përmirësuar pafund. Por, shumë gjermano-lindorë ndjejnë se identiteti i tyre është mohuar në një farë mënyre, sikur atyre t’u ishte kërkuar që ta harronin atë.
Duke folur me miq katalanas këto ditë, kamë dëgjuar shqetësime të ngjashme: “Ne kemi qenë duke pritur për një shenjë që zëri ynë të mund të dëgjohej, por ndërsa vitet kalonin, asgjë nuk ndryshonte”… “Ndryshimet tona kulturore nuk njihen ashtu si duhet”: këto janë ndjesitë më të zakonshme madje edhe nga njerëz që nuk janë fare entuziastë për ndarjen nga Spanja.
Identiteti nuk ka të bëjë vetëm me pushtetin, të drejtat apo institucionet. Ish gjermano-lindorët nuk kërkojnë ndarje, apo status special. Katalonja është thellësishte e ndarë nga çështja e pavarësisë. Problemi me identitetin nuk mund të zjejë në kazanin e faktorëve thjesht ekonomikë – rrogat, të ardhurat, vendet e punës, klasat sociale. Eshtë e vërtetë se rajonet që mbulojnë Gjermaninë Lindore kanë papunësi më të lartë (7.1 për qind) sesa ato perëndimore (5.1 për qind), por problemet e reflektuara në votimin për të djathtën ekstreme shkojnë shumë përtej rrethanave materiale. Ekonomia e Katalonjës ka lulëzuar në vitet e fundit – kjo nuk i shmangu protestat.
Që nga ribashkimi i Gjermanive, në vitin 1990, ka kaluar një brez; ndërsa Spanja u bashkua me klubin europian në vitin 1986. Është e vështirë të ekzagjerosh përfitimet e marra. Çdokush që viziton Laipcigun, me fasadat e tij të restauruara aq bukur dhe arkitekturën e mrekullueshme moderne të universitetit, do ta ketë të vështirë të dallojë gjurmë të zbehtësisë dhe varfërisë që dikur karakterizonte Europën Lindore.
Transformimi i Katalonjës po ashtu, ka qenë mahnitës. Kam kaluar shumë verëra në Pirenej, duke kapërcyer rregullisht në Spanjë nga Franca. Dhe përgjatë viteve kam parë përmirësimin e rrugëve, ndërtimin e hoteleve dhe përhapjen e prosperitetit – një rajon që dridhej nga dobësia e lënë prej viteve të Frankos. Në vitin 1992, Barcelona Olympics festoi këtë sukses.
Megjithatë, këto arritje nuk përkthehen domosdoshmërisht në mendjet e njerëzve. Projekti europian është ndërtuar mbi idenë se lidhjet ekonomike dhe përmirësimet sociale do të bashkojnë njerëzit dhe do t’i ndihmojnë ata të tejkalojnë traumat e historisë. Në vitet e fundit, është folur shumë për atë që nacionalizmi, populizmi dhe ndjesitë anti-rrymë janë përgjigje për globalizimin dhe pabarazinë. Më pak është thënë për një përbërës shumë më specific europian: hijen që derdhet nga traumat e luftës dhe totalitarizmit, dhe vështirësinë – ende këmbëngulëse – për t’u përballur me këtë trashëgimi.
Eshtë kjo histori që i dallon konvulsionet populiste të Europës kontinentale nga forcat që sollën Brexit apo Trump. Britania dhe Shtetet e Bashkuara nuk e kanë përjetuar kurrë jetën nën fashizmin, apo në ndonjë version pas Perdes së Hekurt. Përgjatë Europës, populizmi dhe ekstremizmi, qoftë i majtë apo i djathtë, i ka rrënjët në betejat dhe referencat politike të shekullit të 20-të. Nacionalizmi katalonas, mendoj, është i ndryshëm nga nacionalizmi skocez pikërisht në këtë mënyrë: janë mjaft të lehta për t’u gjetur kujtime të shtypjes, shumë të gjalla brenda familjeve – histori jete dhe vdekjeje në vendin e secilit.
Kur turmat në Barcelonë nisin të këndojnë këngë të vjetra të rezistencës ndaj regjimit të Frankos, historia është kthyer pas. Është po e kthyer në kohë kur 22.5 për qind e votuesve në ish-Gjermaninë Lindore hedhin votën e tyre për një parti –Alternativën për Gjermaninë – platforma e së cilës ngrihet në refuzimin e çdo gjëje mbi të cilën është ndërtuar demokracia perëndimore e vendit.
Zgjedhjet gjermane të muajit të shkuar ishin një demostrim i qartë se Muri ka mbijetuar në mendjet e njerëzve. Gjermania dhe Spanja sot e gjejnë veten në përballje me fantazmat e së shkuarës – që kanë të bëjnë jo vetëm me problemet e lidhura me kohezionin social dhe integrimin, apo sesi duhet ruajtur rendi kushtetues. Po, politikanët e shfrytëzojnë polarizimin. Por është e duhur që të shihet sesi përgjatë një brezi pasi demokracia u vendos në vendet që përjetuan më të keqen e shekullit të 20-të, kaq shumë qytetarë ndjejnë se shumë gjëra kanë mbetur të paadresuara.
Isaiah Berlin shkruante dikur se nacionalizmi ushqehet me ndjesinë e krenarisë së lënduar dhe poshtërimit. Ndërsa Europa përpiqet të ndajë gjërat e veta dhe të përgatitet për të ardhmen – do të bënte mirë t’u kushtonte vëmendje më të madhe edhe atyre plagëve të lëna nga historia. Ne mendonim se ato ishin shëruar – por në të vërtetë kjo nuk ka ndodhur.
*Natalie Nougayrède është kolumniste e “The Guardian” ku edhe është botuar artikulli i mësipërm.
Përktheu: Juli Prifti – /tesheshi.com/
