Diversiteti fetar, etnik dhe kulturor, konsiderohet pa dyshim si ndër vlerat më karakteristike të një shoqërie. Sidomos diversiteti ka një rëndësi të veçantë për faktin se pasqyron në vetvete një mozaik, art dhe komunikim, por, mbi të gjitha, një bashkëjetesë ndërmjet konfesioneve fetare të cilat janë të pranishme në atë shoqëri. Në përgjithësi, tek shqiptarët, dallimet fetare janë normale të kenë ekzistuar edhe më parë, kjo falë ndryshimeve sociale dhe rrethanave shoqërore, politike, ekonomike e të tjera që kanë mbretëruar. Megjithatë, vlen të përmendet se dallimet fetare kanë qenë më shumë latente sesa të ekspozuara, edhe pse ato herë pas herë kanë pasur një kryeqenësi nga zona në zonë. Mirëpo, me ndryshimet dhe zhvillimet sociale që ndodhën së pari në Shqipëri pas rënies së komunizmit, me shpërfaqjen më pas të luftërave në Ballkan, me theks të veçantë në Kosovë (sidomos me përfundimin e saj), me shndërrimin e një fryme nga ajo socialiste në atë demokratike, pati edhe disa ndryshime të vërejtura më tej. Ndryshimet sociale, të cilat apriori nënkuptohen si ndryshime të përgjithshme në çdo sferë, dhanë një produkt se diversiteti fetar është në lëkundje. Kjo më së miri u vërejt me ardhjen e një sërë organizatash si nga Lindja, po ashtu edhe nga Perëndimi, ku qëllimi i tyre ishte që të instalohej një “virus” i cili do të ndikonte që ky diversitet të prishej. Gjendja e Kosovës pas vitit 1999, dëmet e luftës në njerëz dhe infrastrukturë, mungesa e ligjshmërisë, mungesa e kontrollit të mjaftueshëm mbi hyrjet dhe daljet e organizatave, të individëve të ndryshëm, pastaj faktorët socio-ekonomikë, mungesa e vetëdijes shoqërore mbi mikro dhe makrokulturat e ndryshme, pasiguria sociale, por edhe faktorë të tjerë, bënë që organizatat në fjalë ta shfrytëzojnë fare mirë rastin për të mbjellë ndoshta një farë e cila do të lulëzonte më vonë. Kjo u pa më tutje, sidomos pas shpalljes së pavarësisë së Kosovës, ku kishim disa tendenca mbi një fundamentalizëm fetar. Pasuria e madhe që kishte mbretëruar qysh herët kishte rrezik tani të fundosej sikurse thesaret e anijeve në oqean. Ndaj, në përgjithësi mund të themi se ndryshimet sociale, që sot nga sociologët iu referohen ndryshimeve të rëndësishme shoqërore me forma të modeleve të sjelljes, vlerave kulturore dhe normave sociale, kanë pasur një ndikim edhe në gjendjen anomike, thënë kështu në gjuhën e Dyrkemit, tek diversiteti fetar. Sot gjendja aktuale tregon se ky diversitet, kjo pasuri e madhe e trashëguar, ka divergjenca të mëdha si për nga bashkëpunimi ndërkonfesional, po ashtu edhe për nga qasja dhe studimi i problemeve që i preokupojnë qytetarët (besimtarët e tyre), e kështu me radhë. Në fakt, këto ndryshime kanë bërë që sjellja e njerëzve të ndryshojë karshi diversitetit fetar, të ketë paradokse të mëdha kulturore, antivlera, mungesë të komunikimit dhe të bashkëpunimeve ndërmjet organizatave fetare, duke i etiketuar njerëzit në bazë të profilit, dukjes, imazhit, zhargonit, e të tjera, ndërsa dikur këto nuk kanë qenë të pranishme. Madje, kjo ndarje ka shkuar deri në atë masë sa njerëzit të paragjykohen apo të krijohen stereotipa të ndryshëm për ta vetëm pse i takojnë një religjioni të caktuar, në këtë rast, Islamit. Nga kjo del se shoqëria kosovare po shkon drejt një ndarje të tri grupeve: a) religjiozët, ku bëjnë pjesë besimtarët e konfesioneve fetare që janë në Kosovë, në veçanti mazhoranca islame, b) religjiozofobët, ku futen ata njerëz që në një mënyrë a në një tjetër janë fobikë ndaj religjionit, sidomos ndaj Islamit, dhe c) fanatikët, ku përfshihen personat që për qëllime të ndryshme mundohen ta shkatërrojnë ikonën e galerisë shqiptare, e që është diversiteti fetar.
Toleranca apo bashkëjetesa fetare
Shpeshherë në diskurset publike flitet për tolerancën fetare tek shqiptarët, sidomos në Kosovë. Sipas Habermasit, toleranca fetare shihet si një stimulues (paqësormbajtës), në kuptimin adekuat të multikulturalizmit dhe të bashkëjetesës së komuniteteve drejt formave të ndryshme kulturore të jetës brenda një bashkësie demokratike. Hulumtimet dhe studimet e shumta që janë bërë nga ana e Shoqatës së Sociologëve të Kosovës vënë në pah se kjo tolerancë, për të cilën flasim, nuk është më si dikur. Madje, tek shqiptarët më shumë ka pasur bashkëjetesë fetare sesa tolerancë fetare, sepse, në kuptimin primar, tolerancë jep kryesisht grupi (shoqëror) i cili ka një mazhorancë më të madhe. Prandaj, shihet se, si rezultat i shumë ndryshimeve sociale, kjo bashkëjetesë ka filluar të zbehet. Kjo vërehet më së miri në gjuhën e përdorur shpesh nga klerikët fetarë, e po ashtu në mediat dhe në rrjetet sociale, e në grupet që debatojnë aty; jo vetëm që kanë mungesë të kulturës së debatit, por kanë edhe urrejtje ndërfetare, duke e zbehur kështu këtë pasuri shekullore. Këto kanë pasur edhe efekte të tjera, teksa shpeshherë kanë prodhuar edhe elemente të çbashkëjetesës apo të intolerancës, kryesisht verbale, sidomos në rastet kur ideologjia dhe religjioni janë bërë bashkë. Të tilla kanë qenë rastet mbi pjesëmarrjen e shqiptarëve në luftërat e huaja, si në Irak, Siri, e së fundi edhe në Ukrainë; është vënë re sidomos një qasje jokonstruktive në debatet dhe në ligjërimet, që shpesh kanë qenë të irrituara, emocionale dhe joracionale, duke ua atribuar fajin më shumë faktorëve të brendshëm sesa atyre të jashtëm. Pastaj janë rastet lidhur me politizimin e faltoreve fetare, si me ndërtimin e xhamive dhe kishave (bashkësive fetare), e kështu me radhë.
Faktorët që çuan në krizën e diversitetit fetar
Në këtë analizë të shkurtër do t’i përmbledhim disa faktorë që kanë ndikuar që ky diversitet fetar, mozaik, dhe kjo bashkëjetesë fetare shekullore të ndryshojnë. Mbase jo në atë masë sa të ketë ndonjë konflikt fetar, por zbehja, ndryshimet, sjelljet e qëndrimet vërehen shumë tek konfesionet fetare në raport me njëri-tjetrin. Andaj, në këtë drejtim pa dyshim se bëjnë pjesë faktorët që kanë rrjedhur si pasojë e ndryshimeve sociale, të cekur edhe më lart, të cilët kanë ndikuar që ithtarët e besimeve fetare të kenë jo vetëm qëndrime të kundërta, (gjë që është normale në një shoqëri demokratike), por edhe nxitje për urrejtje ndërfetare, për t’u reflektuar më pas në nivel mbarëkombëtar. Një faktor tjetër që duhet përmendur është edhe mungesa e zgjidhjes me kohë të statusit të bashkësive fetare, mosorganizimi adekuat i bashkësive fetare në Kosovë, kriza e vlerave, e cila ka pasur ndikim tek krizat e tjera, si te ajo morale dhe e identitetit. Për të vijuar me faktorët socio-ekonomikë (papunësia e lartë dhe varfëria), me kalimin nga kolektivizmi në individualizëm, e me të tjerë.
Pasojat
Kur flasim për pasojat, vetë fjala “pasojë” nënkupton që nëse nuk ndërmerren hapat e nevojshëm për një fenomen të caktuar, atëherë efektet do të jenë kronike. Në këtë kontekst, pasojat kryesore do të reflektojnë në pasiguri sociale, gjë që mund të ketë edhe ndikime të tjera, ndër to edhe mundësia e shpërfaqjes së ndonjë konflikti fetar, të cilin nuk e dëshiron askush.
Përfundime dhe rekomandime
Diversiteti fetar është një mozaik dhe një dhuratë që na e ka dhënë Perëndia, andaj në promovimin e tij dhe në përmirësimin e zbehjes së bashkëjetesës fetare duhet që të gjithë aktorët të japin kontributin e tyre. Fillimisht të bëhet ligji për bashkësitë fetare, të kenë ligjërime publike mbi religjionin, mbi bashkëjetesën fetare, të organizohen konferenca e seminare të ndryshme për këto tema, klerikët fetarë të jenë më të vëmendshëm në ligjëratat e tyre, mediat po ashtu t’u japin një rëndësi pozitive raporteve ndërfetare që mbretërojnë në Kosovë, dhe elita akademike, intelektuale, të ketë zërin e saj në dhënien e mesazheve të ndryshme për fuqizimin dhe krijimin e një kohezioni social sa më të frytshëm për riparimin e zbehjes së bashkëjetesës fetare tek shqiptarët. /tesheshi.com/
*MSc. Sociolog
