Nga tribuna e Pallatit të Kongreseve, gjatë fjalimit përshëndetës në ceremoninë e organizuar kushtuar Profetit të Islamit, kryeministri i vendit, Edi Rama, lëshoi edhe një deklaratë të beftë, apo një premtim të hershëm elektoral, siç parapëlqejnë ta quajnë disa. Ai u angazhua që qeveria e tij do të përfshijë në kurrikulat shkollore edhe mësimin (e kulturës) mbi fenë. Thelbi i argumentit të kryeministrit ishte nevoja për t’i “dhënë çdo fëmije mundësinë të armatoset me instrumentet e dijes, që të mos jetë nesër viktimë e propagandës tunduese të atyre që nuk kanë asnjë lidhje me Profetin Muhamed”. Përdorimi i metaforave të ashpra dhe me tingull luftëndjellës, të tipit “armatosje” dhe “viktima”, të evokuara me sa duket për t’i dhënë argumentit forcën e merituar, krijuan që në ngjizje një thyerje në raport me misionin paqtues dhe harmonizues që lënda e re duhet të përmbushë, çka u reflektua në reagimet vijuese.
Megjithatë, tej nuancave të përzgjedhura për të përcjellë mesazhin, deklarata implikon dy çështje që mund të trajtohen të veçuara. E para është ajo e përfshirjes së mësimit mbi fetë në kurrikulat arsimore, dhe e dyta, posaçërisht e nxitur nga ajo që kryeministri tha, roli i mundshëm amortizues që një nismë e tillë mund të ketë ndaj ekstremizmit fetar.
Reaksioni që pasoi, përfaqësuar ekskluzivisht nga flamurtarët e laicizmit, u pështoll rreth çështjes së parë, idesë së mësimit të feve në shkollat publike dhe frikës së cenimit të laicizmit, apo fetarizimit të laicizmit, duke mënjanuar diskutimin mbi efektet e supozuara që kjo mund të ketë në parandalimin e depërtimit të ideve radikale fetare.
Në përgjigje të reaksionit të krijuar, vetë kryeministri, por edhe ministrja e Arsimit, nxitoi të sqaronte se laicizmi mbetet parim themelor kushtetues, dhe se përfshirja e kurrikulave fetare nuk nënkuptonte kurrsesi mësimin e fesë, por mësimin mbi kulturën, qytetërimin e traditat që fe të ndryshme kanë ndihmuar të lartësohen, dhe po aq të rrënohen, për të arritur tek bota siç e njohim sot.
Mësimi mbi fetë është në të vërtetë një kërkesë e kahershme e institucioneve fetare që pretendohet të përfaqësojnë interesin e komuniteteve të besimtarëve. Po ashtu, praktika të vendeve të tjera demokratike, pavarësisht sistemit arsimor më të decentralizuar, mbështesin ndërmarrjen e një nisme të tillë. Në SHBA, në kampionin e demokracisë, ekzistojnë dy vendime të Gjykatës Supreme që kushtetutshmërinë e kurseve mbi fenë e lidhin me dy postulatet: “Mësim, jo predikim” dhe “Edukim, jo indoktrinim”.
Në kontekstin shekullar të cilit i referohemi, të mësuarit mbi fenë, ndryshe nga të mësuarit e fesë, nënkupton domosdosmërisht një proces laicizimi, të lidhur ngushtësit me metodën shkencore, gjerësisht të aplikueshme në shkencat e natyrës, objekti parësor i të cilave është materia dhe ligjësitë që u nënshtrohet. Aplikimi i këtij filtri laicizues është mënyra e vetme që feja të bëhet shoqërisht dhe ligjërisht e pranueshme në sistemin arsimor laik. Sipas këtij filtri, feja, duke iu nënshtruar të njëjtave parakushte si shkenca, duhet të përçohet në mënyrë neutrale, objektive, faktuale dhe të balancuar. Ajo duhet të zhvishet nga ekskluzivizmi për sa i përket të vërtetës që predikon, nga karakteri absolutist, nga dogma, subjektivizmi dhe emotivizmi. Pra, nga një nivel i caktuar njohjeje, asaj i duhet të zbresë në një tjetër nivel, pasi t’u jetë nënshtruar normativave të metodës shkencore. Mirëpo ky kapërcim, sado pa dhimbje, humbet thelbin e botëkuptimit dhe pozicionimit fetar. Ai arrin ta zhveshë fenë nga karakteri indoktrinues. Nxitja për përkushtim dhe praktikim është gjithashtu e papranueshme. Historia e fesë është shkencë, mirëpo feja vetë nuk është e tillë. Në këtë pikë ajo ngjason me letërsinë, që s’mund të konsiderohet shkencë, ndërsa historia e letërsisë apo stilistika letrare është dhe mbetet e tillë. Megjithatë, letërsia pranohet dhe trajtohet si e tillë në kurrikulat shkollore. Madje, një nga këndvështrimet e propozuara në vende të tjera për ta bërë mësimin mbi fetë të pranueshëm, pra, për ta laicizuar atë, është studimi i librave të shenjtë si pjesë e orës së letërsisë dhe interpretimi i tyre si të ishin thjesht epose të lashtësisë! Si një Iliadë apo Odise!
Procesi i laicizimit e zhvesh pashmangshmërisht fenë nga brendia kuptimore, nga themelet ontologjike dhe eskatologjike. E zhvesh nga Zoti, nga ndëshkimi dhe shpërblimi hyjnor, nga Dita e Fundit, si gjyqi moral i historisë njerëzore, nga parajsa dhe ferri. Sepse këto realitete transhendente, të parrokshme nga homo scientificus-i, edhe nëse nuk mohohen kategorikisht, nuk janë të denja të meritojnë vëmendje, pasi metoda shkencore nuk është në gjendje të prodhojë prova shkencore apo rezultate përfundimtare mbi njohjen e tyre.
Gjithashtu, ky proces laicizimi duhet medoemos ta shpërqendrojë fokusin nga individi, duke e kthyer atë kah shoqëria. Nëse i drejtohet individit, mësimi mbi fenë mund të shoqërohet me efektet a padëshiruara të indoktrimit. Nuk mund t’i flitet nxënësit se duke besuar Zotin, duke bërë mirë, do të shpërblehet me lumturinë e përjetshme. Atij thjesht mund t’i mësohet roli dhe influenca që besimet kanë luajtur në ngritjen e qytetërimeve, në formësimin e institucioneve, në normimin e sjelljes njerëzore, si dhe në zhvillimin e artit e kulturës. E gjithë kjo, bazuar në bindjen laike se njohja e besimeve do të mënjanojë fobirat dhe paragjykimet, por duke shmanguar tinëzisht diskutimin mbi nevojën që individi ka për besimin, për ndikimin që ai ka në jetën e tij dhe për përfitimet, jo thjesht shpirtërore, që mundëson.
Të gjitha fetë monoteiste, ato të traditës abrahamike, e kanë të pamundur në parim të pranojnë ekzistencën e sferës laike, si shpikje të modernizmit, që e konsideron shkencën si alternativën antagoniste të fesë, si burimin unik të të vërtetës. Për to, Zoti është i kudogjendur. Është pikërisht kjo premisa që e detyron laicizmin t’i shohë me dyshim fetë dhe rolin e tyre në promovimin e tolerancës dhe pranimit të së ndryshmes. Një frikë që gjithsesi mbetet e paligjëruar, përderisa njerëzit që besojnë dhe që janë mbrujtur me edukim të pastër fetar janë dhe duhet të jenë mburoja e parë e ekstremizmit, si shfaqje perversive e asaj që ata besojnë.
Në përmbyllje, nëse ka vërtet një arsye për t’u shqetësuar, ajo u takon pikërisht ndjekësve të fesë, dhe jo falangave të laicizmit. Është feja ajo që po varfërohet nga esenca, pra po laicizohet, duke u shndërruar në një tufë parimesh dhe informacioni steril, pa lidhje me origjinën dhe kontekstin e tyre. Për çdo besimtar, të themi të fesë islame, por mendoj se e njëjta gjë vlen edhe për besimet e tjera abrahamike, do të ishte absurde të mendonte se mësimi mbi fenë do ta bënte fëmijën e tij më tolerant dhe mirëkuptues ndaj besimeve dhe kulturave të tjera nga ç’e ka bërë deri tani mësimi i fesë i ofruar si pjesë e edukimit fetar në familje apo në institucionin e kultit ku praktikon ritet fetare. /tesheshi.com/
